Einschuss bij paarden

Je vindt je paard op stal met een ernstig dik been, fors kreupel en sloom en lusteloos door koorts. Wat nu? Waarschijnlijk heeft je paard einschuss, in de volksmond ook wel bloedvergiftiging of olifantsbeen genoemd. De aandoening is in een vroeg stadium vaak goed te behandelen indien de dierenarts er direct bij geroepen wordt.

Einschuss is een forse onderhuidse ontsteking in één van de benen, vaak een achterbeen, bij het paard. Bij deze ontsteking zijn naast de onderhuid vaak ook de lymfebanen (lymfangitis) en soms de bloedvaten (vasculitis) ontstoken. Door de ontsteking hoopt er veel onderhuids vocht, oedeem genaamd, op. Dit oedeem zorgt voor een warme en pijnlijke zwelling in het been die zich in een paar uur over het gehele been kan verspreiden.

Vaak wordt een einschuss ook olifantsbeen genoemd. Dat is echter niet geheel correct. Een olifantsbeen is in tegenstelling tot einschuss een chronische aandoening waarbij het been altijd erg dik en gevoelig zal blijven en is een complicatie van einschuss.

De oorzaak van de onderhuidse ontsteking is een infectie door bacteriën. Deze bacteriën zijn meestal normale huidbacteriën zoals streptokokken of stafylokokken. Deze relatief onschuldige bacteriën zijn niet het primaire probleem, maar grijpen hun kans wanneer de natuurlijke afweer van de huid verstoord is. De natuurlijke barrière van de huid kan verstoord zijn door bijvoorbeeld een wondje, mok (foto links), een mijtinfectie, zonnebrand of andere bijzondere huidproblemen zoals sarcoïdose (foto rechts), een plaatselijke afweerstoornis van de huid.

Een einschuss kan zich qua ernst in veel verschillende vormen tonen, maar ontstaat vaak acuut en vrij heftig. Dat wil zeggen dat het paard gevonden wordt met een zeer ernstig gezwollen been, vaak vanaf de kroonrand tot en met de sprong en in sommige gevallen zelfs tot en met de lies of elleboog. De zwelling kan zo fors zijn dat het been rondom overal even dik is en de gewrichten niet meer duidelijk aftekenen. De aandoening is door de grote hoeveelheid oedeem (onderhuids ontstekingsvocht) in veel gevallen heel pijnlijk en het paard wil het been niet meer gebruiken. Vaak zie je ook een verhoogde lichaamstemperatuur (boven de 38,0 °C). Het aangetaste been heeft vaak een wondje of is aangetast door mok of een andere huidaandoening.

Wanneer de huid door de zwelling onder spanning komt te staan en de aandoening al wat langer bestaat, kan er serum (een heldere gele vloeistof uit het bloed) door de huid heen komen. Dit doorzichtige lichtgele serum is dan te zien als natte plekken op het been met daarbij een beschadigde en pijnlijke huid.

Niet altijd toont een einschuss zo heftig als bovengeschetst beeld. We zien ook paarden waarbij de zwelling minder omvangrijk is, de huid minder onder spanning staat en de temperatuur niet of maar slechts licht verhoogd is. Deze paarden zijn vaak ook niet stokkreupel. Doordat einschuss zich in verschillende gradaties van ernst kan tonen, is het stellen van een diagnose niet altijd even eenvoudig.

Het is belangrijk om je dierenarts te raadplegen zodat het paard en het opgezwollen been goed onderzocht kunnen worden. Bij een uitgebreide, warme en pijnlijke zwelling van een been, kreupelheid, verhoging van de lichaamstemperatuur en de aanwezigheid van een soms hele kleine, afwijking van de huid is er zeer waarschijnlijk sprake van einschuss.

Dezelfde verschijnselen kunnen echter ook voorkomen bij andere aandoeningen zoals: een peesblessure, een (griffelbeen)fractuur of een forse gewrichtsverstuiking en/of ontsteking. Belangrijk is om te proberen onderscheid te maken tussen de verschillende aandoeningen, omdat ze vaak een andere behandeling nodig hebben. Echter bij een ernstig gezwollen en pijnlijk been kan het in het acute stadium tegenvallen om de afzonderlijke structuren af te voelen. Daarnaast kan het been zo pijnlijk zijn dat het paard het onderzoek slecht toe laat. In deze gevallen is het nodig om het onderzoek in een later stadium te herhalen wanneer de pijnlijkheid en zwelling afgenomen zijn.

Een andere veel voorkomende oorzaak voor dikke benen bij paarden zijn stalbenen. Stalbenen komen echter in tegenstelling tot einschuss bijna altijd voor aan 2 of 4 benen tegelijk en is daarom redelijk eenvoudig te onderscheiden van een einschuss. Een paard met stalbenen zal daarnaast niet fors kreupel zijn en geen koorts hebben. Ook zal de zwelling bij stalbenen met beweging snel afnemen.

Het is heel belangrijk om een paard met een einschuss been snel en accuraat te behandelen. Wanneer een einschuss been niet goed en snel behandeld wordt, kan een olifantsbeen ontstaan. Een einschuss is een spoedgeval. Gelijk je dierenarts bellen dus!

Een paard met einschuss zal gedurende meerdere dagen intensief behandeld moeten worden met antibiotica en ontstekingsremmers. De dierenarts zal in eerste instantie de diergeneesmiddelen via een injectie geven, waarna de eigenaar vaak zelf het paard kan nabehandelen. Het is heel belangrijk dat het been snel, binnen 1-2 dagen, weer dun is. Wanneer het been onvoldoende snel dun wordt, is het verstandig om de dierenarts nogmaals te contacteren voor verder onderzoek en behandeling.

Als het paard het been, na de eerste behandelingen, weer beter kan gebruiken is het zinvol om vaak kleine stukjes te gaan stappen. Afhankelijk van de oorzaak kan aanbevolen worden om  het been te koelen. Wanneer er mok aanwezig is, is het juist af te raden om het been af te spuiten, aangezien de huid bij mok zo droog mogelijk moet blijven.

Bij een duidelijke zichtbare oorzaak voor het ontstaan van einschuss, zoals een wondje of mok, is het uiteraard ook belangrijk om deze aandoening te behandelen. Een oude wond kan bijvoorbeeld gebaat zijn bij een nat desinfecterend verband en je dierenarts kan je ook adviseren hoe je het best (chronische) mok kunt behandelen. Dit laatste is heel belangrijk om in de toekomst een herhaling van een einschuss te voorkomen.

Wanneer een einschuss snel en adequaat behandeld wordt, zal het been vaak binnen 1-2 dagen al weer flink geslonken zijn waarna het paard snel op zal knappen. Is het been echter al wat langer gezwollen en/of reageert het paard niet voldoende op de medicatie, dan is er kans dat het been dik blijft en wellicht de einschuss, vaak zonder aanwijsbare oorzaak, weer terug komt.

Als bij een einschuss de lymfevaten ontstoken zijn en er dus sprake is van een lymfangitis, kan een olifantsbeen ontstaan. Een olifantsbeen is een been dat permanent dik blijft en waar het paard vaak blijvend kreupel aan wordt en dat erg gevoelig is voor nieuwe aanvallen van einschuss.

Foto’s: chronische einschuss, olifantsbeen. Een blijvend dik been door aantasting van de lymfebanen met daarbij een verdikking (rimpeling) van de huid. Aan de binnenzijde bij de kogel is door schade aan de lymfebanen een seroom (een met vocht gevulde holte) ontstaan.

Lymfebanen zorgen voor het afvoeren van vocht en eiwitten vanuit de weefsels terug naar de bloedbaan. Lymfebanen hebben, anders dan bloedvaten, een hele dunne wand zonder spiervezels. Enkel door beweging van de omliggende spieren en andere weefsels kunnen lymfebanen het lymfevocht passief terugvoeren naar de bloedbaan door middel van klepjes in deze banen. Lymfebanen zijn daardoor kwetsbare structuren. Wanneer de lymfebanen een langere tijd of meerdere malen ontstoken zijn geweest, lopen ze vrij snel permanente schade op. Door deze permanente schade worden de lymfebanen minder elastisch en zullen ze het lymfevocht niet meer goed afvoeren. Hierdoor zal er altijd oedeem in het been aanwezig blijven en zal het been dik blijven. Deze onderhuidse vochtophoping zal resulteren in overmatige bindweefselvorming en vervorming van de huid.

Het is niet altijd mogelijk om een einschuss te voorkomen. Soms zijn de wondjes zo klein dat ze niet meer zichtbaar zijn op het moment dat het paard een einschuss krijgt. Echter in een groot aantal gevallen kun je als eigenaar wel degelijk actie ondernemen om een einschuss te voorkomen. Heeft je paard mok of een andere huidaandoening, dan is het heel belangrijk om deze adequaat te behandelen. Chronische huidaandoeningen zijn namelijk vaak de oorzaak van een acute einschuss.

Daarnaast is het verstandig om wondjes aan benen goed in de gaten te houden. Wonden op paardenbenen genezen vaak slecht en kunnen nogal eens ontsteken. Denk bij iedere wond aan het been van je paard ook aan het risico op einschuss. Wanneer je besluit de dierenarts niet in te schakelen omdat het wondje slechts oppervlakkig, klein of te oud is, dan is het verstandig om de wond zelf goed te verzorgen. Ontsmet de wond met een desinfecterende shampoo en behandel deze daarna met een wondzalf die de wondgenezing bevordert en infectie voorkomt (bijvoorbeeld honingzalf).