Teken en teken-gerelateerde aandoeningen bij het paard

Teken (Ixodida) zijn kleine spinachtige parasieten die niet alleen paarden, maar ook mensen en andere (huis)dieren lastig kunnen vallen. Teken bijten zich vast in de huid en zuigen bloed om zich te voeden. Nu is een tekenbeet op zich zelf niet zo erg: je voelt er amper iets van en je kunt er een wat geïrriteerde huid aan overhouden, maar soms kan zo’n klein beestje voor grote problemen zorgen. Teken kunnen namelijk tijdens het bloedzuigen verschillende parasieten overbrengen die ziektes kunnen veroorzaken. De meest bekende daarvan is de ziekte van Lyme, maar er zijn er meer. Wat je het beste kunt doen als je paard door een teek gebeten is lees je in onderstaand artikel.

Een teek is een klein beestje met acht poten dat behoort tot de familie van de spinachtigen. Er zijn verschillende soorten teken die kunnen worden onderverdeeld in harde en zachte teken. Op paarden komen alleen harde teken voor. Zij danken hun naam aan het feit dat ze een hard rugschild hebben. Zachte teken kunnen gevonden worden op vogels.

In Nederland is de Ixodus ricinus, de schapenteek, de meest voorkomende teek. Deze teek is weinig gastheerspecifiek en kan dus op verschillende zoogdieren voorkomen, waaronder het paard maar ook op de mens en het schaap (het dier waar de teek tijdelijk op leeft wordt gastheer genoemd). De Ixodus ricinus is bekend vanwege het overbrengen van diverse ziekteverwekkers, waaronder degene die de Ziekte van Lyme veroorzaakt. Naast de schapenteek worden de laatste jaren steeds vaker ‘exotische tekensoorten’ gevonden in Nederland. Deze komen van oorsprong uit warmere zuidelijke landen. De teek Dermacentor reticularis kwam tot voor 2005 niet in Nederland voor, maar wordt de laatste jaren steeds vaker aangetroffen. Deze teek is belangrijk in de overdracht van de ziekte Piroplasmose.

Teken kennen, net als andere ongewervelde dieren, verschillende levensstadia. Een volwassen vrouwtjesteek legt na een bloedmaaltijd eieren. Uit deze eieren komen zespotige larven ter grootte van een speldenknop. Na een eerste vervelling wordt de larve een achtpotige nimf en na een volgende vervelling bereikt de teek het volwassen stadium. Volwassen teken kunnen vervolgens weer voor eieren zorgen, waarmee de cyclus rond is.

Teken ontwikkelen zich naar een volgend levensstadium door te vervellen. Voor deze vervelling is bloed nodig. Ze voeden zich met het bloed van gewervelde dieren: ze bijten zich vast in de huid en zuigen zich vol met bloed. Door hun enorm rekbare huid kunnen ze tot wel zeshonderd keer hun eigen gewicht aan bloed opzuigen. Na een bloedmaaltijd, die enkele uren tot dagen duurt, laten ze zich meestal weer vallen en gaan in rust, om naar een volgend stadium te vervellen. Na de rustperiode en de vervelling gaan ze op zoek naar de volgende gastheer om deze cylcus te herhalen. Er zijn teken die hun hele leven op dezelfde gastheer blijven, maar de meeste teken, waaronder de schapenteek, maken gebruik van verschillende gastheren.

De cyclus van de schapenteek duurt drie tot vier jaar: na het uitkomen van de eitjes in het voorjaar gaat de larve op zoek naar zijn eerste gastheer. Lang niet alle larven hebben succes in hun zoektocht naar een gastheer en veel zullen vroegtijdig verhongeren. Om deze reden legt een volwassen teek vele duizenden eieren waardoor de kans op het overleven van enkele larven groter wordt. In het najaar vervelt de larve tot een nimf, die dan in rust gaat tot het volgende najaar. Na de zomer verandert deze nimf in een volwassen dier. Na de winterrust zal deze in het voorjaar van het volgende jaar paren en na het eitjes leggen van de volwassen vrouwelijk teek is de cyclus rond.

De larven voeden zich meestal met bloed van kleine knaagdieren, maar ze kunnen ook op de mens of huisdieren voorkomen. Ze zijn heel klein, speldenknop groot, en kunnen makkelijk over het hoofd gezien worden. De nimfen, die al iets groter zijn, voeden zich op allerlei zoogdieren en vogels. Volwassen teken vind je het vaakst op grote zoogdieren, waaronder het paard en het schaap.

Teken worden na een rustperiode in de winter in het voorjaar actief . De meeste tekenbeten komen dan ook in het voorjaar en de zomer voor. Teken zitten ander andere in hoog gras en struikgewas te wachten tot er een gastheer langskomt. Aangezien teken extreem zuinig omgaan met hun energie, kunnen ze meer dan een jaar zonder voedsel. Teken vinden hun potentiële gastheer door diens uitstralende lichaamswarmte. Nadat ze zich hebben laten vallen of op hun gastheer zijn geklommen, lopen teken meestal enige minuten rond op zoek naar een lekker plekje, het liefst daar waar de huid dun is, om zich vast te bijten. Tekenbeten zijn niet pijnlijk en worden vaak alleen opgemerkt doordat men de teek in de huid ziet zitten. Door een stollingsremmer in het speeksel van de teek kan deze bloed blijven zuigen. Een niet volgezogen teek is slechts een paar millimeter groot. Als een volwassen vrouwtje zich volgezogen heeft met bloed, kan ze meer dan een centimeter groot worden. Hoe langer de teek op de gastheer aanwezig blijft, hoe meer bloed deze opzuigt en hoe eenvoudiger de teek gevonden kan worden.

Tijdens het zuigen van bloed kan een teek ziekteverwekkers opnemen en afgeven. Dit gebeurt in de regel pas nadat de teek tenminste 24 uur vastgebeten zit. De ziekte van Lyme is een bekende ziekte die door de teek kan worden overgedragen, maar ook kan het paard ziek worden van minder bekende aandoeningen zoals Anaplasmose en Piroplasmose. Een teek kan zelfs met meerdere ziekteverwekkers tegelijk besmet zijn, wat als gevolg kan hebben dat er meerdere ziektes tegelijk overgedragen kunnen worden.

De ziektes die door de teek op het paard kunnen worden overgedragen zijn o.a.:

• Ziekte van Lyme
• Anaplasmose
• Piroplasmose

Bij het verwijderen van een teek is het van belang dat de teek in zijn geheel, zonder te beschadigen, verwijderd wordt. Het is af te raden om de teek met alcohol te verdoven voordat je deze verwijdert, aangezien de kans dat er een ziekteverwekker wordt overgebracht dan iets groter is. Wanneer een speciale tekentang of tekenpincet gebruikt wordt, is de kans op volledig verwijderen het grootst. De tang/pincet moet zo dicht mogelijk bij de huid, op de overgang van de mond naar het lichaam va de teek gezet worden. Vervolgens kun je de teek uit de huid trekken.

Het kan handig zijn om de teek na verwijderen te bewaren en deze te laten determineren. Als je weet welke teek het is, kun je meer zeggen over het risico op ziekte. Ook kan onderzocht worden of de teek ziekteverwekkers bij zich draagt. Goed om hierbij te bedenken is dat gelukkig de meerderheid van de teken niet besmet is. Als een teek wel besmet is hoeft dat niet te betekenen dat de ziekte is overgedragen. Bij twijfel is het altijd verstandig om je dierenarts te raadplegen.

Voorkomen is altijd beter dan genezen. De mooiste oplossing zou zijn om tekenbeten te voorkomen. Voor kleine huisdieren en mensen zijn er middelen op de markt die tekenbeten voorkomen, helaas zijn er in Nederland geen geregistreerde anti-tekenmiddelen voor het paard op de markt. Het voorkomen van een tekenbeet bij je paard met behulp van medicijnen is dus niet mogelijk. De preventie zal vooral gericht moeten worden op het voorkomen van het overdragen van ziektes door de teek. Dit houdt in dat de teek in een zo vroeg mogelijk stadium verwijderd moet worden. Het is daarom belangrijk om je paard dagelijks goed te controleren op teken, vooral als je paard in een bosachtig gebied staat of als je net een bosrit gemaakt hebt (bedenk wel dat een niet volgezogen teek slechts enkele millimeters groot is, dus dat de kans op over het hoofd zien heel reëel is).

Als de teek binnen 24 uur verwijderd wordt, is de kans op het overbrengen van een ziekteverwekker heel klein.

Auteur: Jessica Bakker

Tekenradar.nl verschaft actuele informatie over teken en de Ziekte van Lyme. De tab met kaart ‘Tekenbeetmeldingen‘ geeft de meldingen binnen Nederland weer en laat zien hoe actief de teken gemiddeld zijn. De meldingen zeggen niets over het aantal teken in een bepaald gebied of het aantal besmette teken. Vanaf maart/april loopt de tekenactiviteit op en vanaf mei tot ver in de zomer is de verwachte tekenactiviteit in heel het land continu hoog. Dan geeft de radar weinig tot geen variatie weer.

Naar Tekenradar.nl