Veulen op komst; hoe bereid ik mijzelf en mijn merrie voor op de naderende geboorte van het veulen?

De winter is nog niet eens voorbij en de eerste veulens kunnen alweer geboren worden. Veel fokkers bereiden zich voor op de naderende bevalling van hun merrie. In dit artikel zullen enkele kenmerken van de hoog drachtige merrie besproken worden en een paar handvatten voor de wachtende fokker aangereikt worden ter voorbereiding op de geboorte.

In dit artikel lees je meer over de voorbereiding van je merrie op de bevalling.

Enkele weken voor de uitgerekende datum van de merrie kan het nuttig zijn om al een aantal voorbereidingen te treffen voor de naderende geboorte. Zodra de geboorte in gang gezet is zal immers alle aandacht naar het – bij het paard zeer explosieve – geboorteproces (moeten) gaan.

Ruim voor de uitgerekende datum kan men in de stal al een bakje of krat met spullen klaarzetten die tijdens de geboorte van pas kunnen komen.

Bekijk de checklist!

Ook is het fijn om zaagsel en/of stro bij de hand te hebben. De merrie zal namelijk tijdens de geboorte veel vruchtwater verliezen en om het veulen een goede start te geven is het bevorderlijk dat zijn of haar omgeving schoon en droog is. Daarnaast moet de ondergrond voldoende profiel hebben om de eerste pogingen van het veulen om te gaan staan succesvol te laten verlopen. Immers: hoe eerder het veulen drinkt, des te beter de kansen om weerstand te bieden aan bijvoorbeeld ziekte en weersomstandigheden.

De dracht, maar zeker ook de geboorte van een veulen vergen veel energie van een merrie. Hiervoor moet zij gezond en in goede conditie zijn. Vooral bij de uitdrijving van het veulen wordt er in een relatief korte tijd enorm veel energie gevraagd. Een passend rantsoen en voldoende beweging tijdens de dracht zijn dan ook heel belangrijk om een goede conditie van de merrie voor de geboorte te bewerkstelligen. Goed ontwormen en een optimale entstatus zijn van belang.

Het mooist is het om de merrie in de negende maand van de dracht te vaccineren tegen tetanus en influenza en bij hoog risico op rhinopneumonie laatstgenoemde in de vijfde, zevende en negende maand.

Een drachtige merrie moet in goede voedingsconditie te zijn. Ze mag niet te mager, maar ook niet te dik zijn. In het eerste geval komt een magere merrie zelf voedingstoffen tekort en die kan ze dus ook niet aan haar veulen geven. Bovendien heeft ze zelf dan geen reserves als ze gaat veulenen en melk gaat geven. Bij een merrie die alleen maar wordt ingezet voor de fokkerij is het belangrijk dat ze regelmatig de wei in gaat; zo voorziet zij in haar portie beweging en opname van gras zal laxerend werken. Soepele mest voorkomt verstoppingen in een later stadium.

Bij sommige merries zullen vochtophopingen te zien zijn tijdens het derde trimester van de dracht, onder het gewicht en groter worden van het veulen en de buik. Denk hierbij aan dikkere benen of soms ‘zucht’ onder de buik en voor het uier. Bij dit laatste gaat het om vocht buiten de uier en nog niet om het vollopen met melk in de uier, zoals meestal pas gebeurt in de laatste week voor de geboorte. Melk in de uier is vaak te herkennen aan harsdruppeltjes aan de spenen. Het vocht onder de buik manifesteert zich vaak door een dik plakkaat waarin men putjes kan drukken. Ondanks dat merries zich hierdoor minder comfortabel kunnen voelen, is dit niet afwijkend of gevaarlijk en na de geboorte zal dit ook weer wegtrekken. Regelmatige (ontspannen) lichaamsbeweging zoals weidegang is van belang om de merrie te verlichten.

Wanneer de merrie tijdens de begeleiding van de hengstigheid vorig seizoen is dichtgezet (de vagina opening kleiner is gemaakt), oftewel een Caslick operatie heeft ondergaan, zal zij een vernauwde vulva opening hebben. Binnenkort volgt er meer informatie over de Caslick operatie. De vernauwde vulva opening moet onder lokale verdoving weer even geopend worden. Laat dat ongeveer twee weken voor de uitgerekende datum doen, tenzij de merrie uiteraard eerder tekenen van een naderende geboorte vertoont. Mocht de merrie je toch verrassen dan kan dit tijdens de geboorte nog gedaan worden. Zorg daarom ook altijd voor een schaar in het verloskistje, in geval van uiterste nood (mocht de dierenarts er nog niet zijn). Let er hierbij uiteraard op dat het veulen niet geraakt wordt.

De gemiddelde draagtijd van een merrie is 340 dagen, maar ervaring leert dat de draagtijd zeer variabel kan zijn en uniek is voor iedere merrie. In het verleden zijn gezonde veulens geboren bij een draagtijd van 305 tot zelfs meer dan 400 dagen, hoewel een veulen van minder dan 325 dagen als prematuur beschouwd wordt. Bij de lengte van de draagtijd spelen verschillende factoren een rol; sommige onderzoeken hebben aangetoond dat het geslacht van het veulen invloed kan hebben, waarbij merrieveulens iets langer gedragen worden dan hengstveulens. Ook de tijd van het jaar kan van invloed zijn; is het koud en zijn er minder uren licht, dan kan de merrie langer dragen. Over het algemeen is het patroon bij eenzelfde merrie vrij consequent over de jaren heen en is er zelfs een bepaalde mate van erfelijkheid.

Normaal gesproken zal de uier van de drachtige merrie zich 4 tot 6 weken voor de geboorte gaan ontwikkelen en de biest zal 2 tot 14 dagen voor de geboorte de tepels vullen. Hierdoor zullen vaak wat gedroogde druppels biest als wit/gelig glanzende ‘kegels’ zichtbaar zijn onderaan de tepels (zie foto). Dit wordt kegelen genoemd en treedt meestal enkele dagen voor de geboorte op. Ook hier is variatie mogelijk: van 6 uur tot enkele weken voor de geboorte. De merrie die voor het eerst een veulen krijgt en nog nooit een ontwikkeld uier gehad heeft, kan zelfs tijdens de geboorte pas een uier krijgen, soms zelfs pas als het veulen gaat drinken en het daarmee stimuleert.

Als merries al weken van tevoren melk laten lopen is het van belang de biestkwaliteit snel na de geboorte te controleren en eventueel plasma toe te dienen, want de eerste melk, de biest, is essentieel voor (de weerstand van) het pasgeboren veulen.

De hormonale veranderingen in de merrie zorgen in de laatste fase voor de geboorte voor een lange slappe kling (uiterlijke geslachtsdelen van de merrie) en de spieren en banden rondom de staartbasis zullen door ontspanning iets zachter worden. Dit verweken en iets slapper worden zorgt ervoor dat tijdens de uitdrijving van het veulen het heiligbeen iets omhoog kan bewegen en het bekken ruimer wordt, waardoor het veulen bij de geboorte meer ruimte krijgt.

In de laatste dagen van de dracht kan de merrie ook meer willen liggen en soms zelfs iets koliekerig lijken. Dit gedrag wordt vaak veroorzaakt door ‘nepweeën’ en/of draaiingen van het veulen in de baarmoeder, maar mag uiteraard niet teveel zijn. Raadpleeg bij twijfel een dierenarts. Gedurende de laatste maanden van de dracht ligt het veulen met de rug tegen de onderkant van de baarmoeder en met het hoofd naar de uitgang. Het kan alleen met benen, hals en hoofd nog van plek veranderen (bijvoorbeeld de voorbenen strekken en weer buigen of het hoofd naar links en rechts bewegen). Tijdens het tweede stadium van de geboorte draait het veulen naar de zogenaamde borst-buikligging, waarbij het een slag van 180 graden maakt om in de goede positie te komen om geboren te kunnen worden. Door vervolgens hals, nek en voorbenen te strekken vormt het veulen een soort wig waarmee het de baarmoedermond oprekt en zich een weg naar buiten kan banen.

Aangezien de geboorte voor een merrie door de sterke (pers)weeën zeer snel en heftig kan verlopen en de gevolgen verstrekkend zijn, is het van belang dat er snel wordt ingegrepen als er iets fout gaat. Dit komt gelukkig niet vaak voor, maar aangezien merries vaak ‘s nachts bevallen kan het gewenst zijn om een geboortemeldingssysteem aan te brengen. Er is een grote variëteit aan apparatuur op de markt. Een veel gebruikt systeem is bijvoorbeeld het Birth Alarm, dat gebruik maakt van het feit dat de merrie tijdens de weeën volledig op haar flanken gaat liggen. Het systeem bestaat uit een singel waaraan een  zender (foto’s onder) bevestigd zit en een ontvanger die reageert wanneer de merrie een bepaalde tijd plat op haar zij ligt (verschillende instellingen zijn mogelijk bij verschillend rustende merries).

Toelichting foto’s: geboortemeldingssysteem Birth Alarm

Het Foalert Inc. (Sigloo/Wolters) systeem daarentegen, waarbij een zendertje en magneetje aan weerskanten van de schaamlippen worden geplaatst, zal geactiveerd worden wanneer veulen, vruchtblaas of vruchtwater de schaamlippen scheidt. Ook dit systeem is bij veel fokkers zeer geliefd. Daarnaast kan men natuurlijk altijd nog een camera in de stal plaatsen waarbij de merrie continu gevolgd kan worden.

Kortom, er is genoeg beschikbaar om de geboorte van je veulen soepel te laten verlopen en voor ieder bedrijf en iedere fokker is weer een ander systeem of combinatie van systemen geschikt. Hoe goed de systemen werken hangt uiteraard af van de toepassing en het correcte gebruik hiervan.

Een normale geboorte van een veulen bestaat uit drie fasen. Lees meer over deze fasen in het artikel over geboorte. De eerste fase vindt plaats vóór het breken van de vruchtvliezen en is soms moeilijk vast te stellen. Het ‘anders dan anders’ zijn van de merrie is waarschijnlijk hiervoor de duidelijkste indicatie. De merrie kan bijvoorbeeld:

• wat onrustig zijn (staat ze normaal een beetje te dutten en blijft ze nu maar rondjes lopen in de stal of schrapen over de vloer, dan is zeker oplettendheid geboden)
• kramperig zijn
• flemen (in de lucht snuiven met opgetrokken lip)
• koliekverschijnselen vertonen
• de staart hoog houden
• zweten in de flanken
• melk laten lopen

Bij oudere merries met een staat van dienst als het gaat om het krijgen van veulens kan deze fase overigens soms onopgemerkt voorbij gaan. Bij dergelijke merries moet de fokker extra alert zijn op de kleinste gedragsveranderingen om de naderende geboorte toch te kunnen signaleren. Aan de andere kant kunnen juist ook bij een maiden merrie alle voortekenen achterwege blijven (vooral het ‘opuieren’) waardoor menig fokker ’s ochtends met een veulen wordt verrast.

• De hoefijzers van merrie afhalen
• Twee weken voor de geboorte de merrie ontwormen
• In de 9e maand van de dracht enten tegen influenza en tetanus
• Infectiedruk zo laag mogelijk houden
• Tijdig laten wennen in de kraamstal
• Voldoende licht in de kraamstal
• Stroeve, schone bodembedekking in de kraamstal
• Installeren van een adequaat bewakingssysteem (met geluid)
• Zorgen voor een voorraad kunstbiest en/of een SOS kit en/of flesje met lange speen (geen reguliere babyspeen, want die is te kort)
• Zorg dat je alle benodigdheden bij elkaar in een krat of iets dergelijks klaar hebt staan, zodat je op het moment suprême niet alles nog bij elkaar moet zoeken!

Bekijk hier een checklist voor de spullen die je nodig hebt

Af en toe komt het voor dat een merrie overlijdt tijdens of na het veulenen, of dat het veulen kort na de geboorte sterft. Tot 1 januari 2016 kon je dan contact opnemen met de Moederloze Veulencentrale; deze organisatie is echter opgeheven omdat men tegenwoordig veel zelf via internet en social media zoekt naar matches tussen moederloze veulens en veulenloze moeders.

Lees hier meer over deze online initiatieven

Het is daarnaast mogelijk om een professionele pleegmerrie te huren.
(Dierenkliniek Dennenoord in Nederland, Katona België).

Lees hier meer over moederloze veulens en pleegmerries