Revalidatie bij paarden

Het is de nachtmerrie van elke eigenaar: een blessure van je paard. Helaas krijgen vele paardeneigenaren er wel mee te maken. Wanneer een paard geblesseerd raakt, begint het traject van diagnose, therapie en revalidatie. Het is goed om te benadrukken dat een (juiste) diagnose essentieel is in het slagen van de therapie en revalidatie. De eerste stap in het geval van een blessure is dan ook naar een paardenarts te gaan om een diagnose te laten stellen. Daarna kan er, in samenwerking met de paardenarts en andere professionals, een passend therapie- en revalidatieplan opgesteld worden.

In dit artikel gaan we dieper in op het gedeelte van revalidatie bij paarden.

Wat de diagnose van de blessure ook mag zijn, het doel van revalidatie is in alle gevallen gelijk: het terugbrengen van het paard naar het eerdere niveau van presteren.

In de acute fase van een blessure is er vrijwel altijd sprake van pijn en ontsteking van de aangedane weefsels. Een ontsteking in het weefsel kan men herkennen aan de volgende symptomen: pijn, zwelling, roodheid, warmte en vermindering van het functioneren. Vaak is er verwarring in het gebruik van de term ‘ontsteking’, maar een ontsteking kan voorkomen zonder ziekteverwekkers zoals bacteriën, virussen en parasieten. Wanneer er wel sprake is van ziekteverwekkers, noemen we dit een infectie.

Als gevolg van de pijn en ontsteking, is er een verminderde terugkoppeling van het zenuwstelsel vanuit deze gebieden. De zogenaamde proprioceptie (het besef waar welk lichaamsdeel zich in de ruimte bevindt) is aangedaan. Naarmate een blessure langer aanwezig is, wordt het gebied rond de blessure vaak stijver: de mobiliteit neemt af. Tot slot nemen ook de algehele conditie en kracht van het paard af.

In de revalidatie wordt er daarom gewerkt aan de volgende onderdelen:

• Het verminderen van de pijn en ontsteking
• Het verbeteren van de proprioceptie (terugkoppeling zenuwstelsel)
• Het herstel van de beweeglijkheid (mobiliteit)
• Het vergroten van de kracht en rompstabiliteit
• Het opbouwen van de conditie
• Het optimaliseren van het presteren

Het is hierbij van groot belang om altijd naar het gehele paard te blijven kijken, omdat er door compensaties ook andere gedeeltes van het lichaam aangedaan kunnen zijn. Een revalidatie is toegespitst op de blessure en dient altijd in overleg met een professional te gebeuren!

In deze fase is het doel om het proces in het weefsel tot rust te brengen. Het heeft daarmee veel overlap met de therapiefase, door onder meer het gebruik van medicamenten die de pijn doen verminderen en de ontsteking remmen. Aanvullende manieren zijn: koelen (eventueel met een apparaat dat ook tegendruk geeft), rust of gecontroleerde beweging, acupunctuur en zachte massage. Wanneer de meest acute fase voorbij is, kan er ook gebruik gemaakt worden van shockwave-, ultrasoongeluid- en lasertherapie. Het gebruik van deze apparatuur moet altijd eerst overlegd worden met een paardenarts of fysiotherapeut, aangezien verkeerd gebruik tot meer schade kan leiden.

De terugkoppeling van het zenuwstelsel kan getraind worden door het te ‘prikkelen’. Het afwisselen van de ondergrond is hier een voorbeeld van. Door het paard afwisselend te laten stappen op een zachte ondergrond, harde ondergrond, over hellingen en door water leert het zich aan te passen aan al deze verschillende omstandigheden. Een ander voorbeeld is het gebruik van grondbalkjes.

De laatste jaren is er veel onderzoek gedaan naar revalidatiemogelijkheden en uit Amerikaans onderzoek komt naar voren dat het gebruik van zogenaamde tactiele stimulatoren helpt in onder andere de proprioceptie.
Deze lichtgewicht stimulatoren kunnen in de kootholte, boven de voorknie of boven de sprong bevestigd worden en geven via de gevoelszenuwen een prikkeling aan het zenuwstelsel. Ook medical taping en de Equiband worden gebruikt om het paard meer bewust te maken waar zijn lichaamsdelen zich bevinden.

De beweeglijkheid van gewrichten kan zowel op een actieve als op een passieve wijze worden vergroot. Actieve manieren zijn onder andere door het gebruik van de aquatrainer (zie verderop), het gebruik van cavaletti of grondbalken en door specifieke oefeningen aan de hand of onder het zadel. Voorbeelden van deze oefeningen zijn het rijden/stappen van slangenvoltes, 8-jes, het rijden van overgangen en achterwaarts rijden. Afhankelijk van de blessure worden deze oefeningen eerder of later in de revalidatie ingezet.

De beweeglijkheid kan ook passief beïnvloed worden, waarmee wordt bedoeld dat een professional (of de eigenaar, na instructie van een professional) door bepaalde oefeningen en bewegingen de mobiliteit laat toenemen, terwijl het paard stilstaat. Passieve manieren om de beweeglijkheid te vergroten zijn massage, stretch-oefeningen, mobilisatie-technieken en manipulaties.

Uit onderzoek is gebleken, dat de omvang van de belangrijkste stabiliteitsspieren (Multifidi spieren) in het lichaam afnemen wanneer er een blessure is. Helaas herstelt zich dit niet automatisch wanneer de blessure weer herstelt en daarom dient hier specifiek aandacht aan gegeven te worden in de revalidatie. De stabiliteitsspieren of ‘core’-spieren kunnen getraind worden door specifieke oefeningen te doen in stilstand. In het boek “Activate your Horse’s Core” van Dr. Hilary Clayton en Dr. Narelle Stubbs staan een groot aantal oefeningen op eenvoudige wijze afgebeeld. Deze oefeningen kunnen ook gebruikt worden bij paarden met boxrust en de ervaring leert dat deze paarden vaak minder spierverlies hebben wanneer zij dagelijks core-training doen.

Ook aan de hand of onder het zadel kunnen de stabiliteitsspieren getraind worden, zeker in combinatie met medical taping of een Equiband.

De algehele kracht van het paard wordt in de laatste fases van de revalidatie weer opgebouwd, wanneer het geblesseerde weefsel weer toe is aan meer belasting. Het vergroten van de kracht gebeurd onder andere door de arbeid onder het zadel of aan de longe zwaarder en langduriger te maken. Ook met behulp van de aquatrainer kan de kracht vergroot worden, door het waterniveau te verhogen.

In de laatste fases van de revalidatie kan ook de conditie weer verder opgebouwd worden. Dit wordt met name gedaan door de intensiteit, duur en frequentie van de arbeid toe te laten nemen. Het is van belang om bij de opbouw van de conditie de discipline in het oog te houden. Bepaalde disciplines hebben een lagere intensiteit en langere duur belasting en zijn daarmee meer afhankelijk van de aërobe stofwisseling (onder invloed van zuurstof). Andere disciplines hebben juist een kortere belasting met een hoge intensiteit en zijn daarmee meer afhankelijk van de anaerobe stofwisseling (zonder zuurstof). Bij de opbouw en de controle van de conditie kan gebruik gemaakt worden van hartslagmetingen.

Het is belangrijk dat er naar alle facetten in en rond het paard gekeken wordt om de kans zo klein mogelijk te maken dat de blessure terugkomt of dat er een probleem ontstaat in een ander gedeelte van het paardenlichaam. Deze facetten zijn de ligging van het zadel, hoofdstel en bit, het algemene management van het paard, het functioneren van de wervelkolom van het paard en de invloed van de ruiter. Om dit zo gericht en objectief mogelijk te doen, kan er gebruik gemaakt worden van technologieën als een teugeldrukmeter (zie het artikel over ‘Teugeldrukmeting bij paarden‘), hartslagmeter en bewegingsanalyses met behulp van meetapparatuur.

De duur van de revalidatie en de kans van slagen hangen af van verschillende factoren. Zo is natuurlijk de ernst van de blessure, de locatie en het type van het geblesseerde weefsel van belang. Ook de leeftijd en het gedrag van het paard spelen een rol, net als de bouw van het paard en de aanwezigheid van andere onderliggende problemen. De eigenaar speelt een essentiële rol door het paard regelmatig door een paardenarts te laten controleren gedurende het revalidatieproces en door een grote mate van therapietrouwheid. Dit vergt veel motivatie van een eigenaar en betekent ook een financiële belasting. Uiteindelijk is het doel voor eigenaar, paardenarts en andere professionals die werken aan de revalidatie gelijk: een gezond en functionerend paard wat nog jaren meekan!

De aquatrainer wordt steeds meer ingezet in de revalidatie van paarden en inmiddels beschikken ook veel professionele stallen over een aquatrainer. De aquatrainer kan op verschillende vlakken helpen in revalidatie en training, zoals het verbeteren van de proprioceptie, balans, rechtgerichtheid en beweeglijkheid van de rug en benen. Het paard kan zijn energie op een gecontroleerde wijze kwijt en daarmee wordt het risico op ‘ontploffen’, zoals dat bij stappen aan de hand bestaat, verlaagd.

Door de opwaartse druk van het water, worden de lichaamsdelen onder het waterniveau minder belast. Hierbij geldt dat hoe hoger het water is, hoe meer opwaartse druk er bestaat en hoe lager de belasting. Echter, bij hoog water moet een paard ook meer spierkracht gebruiken om zich voort te bewegen en dit kan in een vroeg stadium van de revalidatie ook een negatief effect hebben. Het is daarom van groot belang dat er een professional wordt ingeschakeld om de juiste waterhoogte en snelheid vast te stellen voor elk individueel paard.

Auteur: Morgan Lashley