Pijn bij paarden en ezels - hoe ga je daarmee om?

Pijn bij paarden wordt vaak niet herkend (eerder onderschat!).

Waarom is het zo moeilijk om pijn bij paarden te herkennen? Dé vraag die dr. Thijs van Loon, dierenarts specialist in de veterinaire anesthesiologie en pijnbestrijding, al vijftien jaar bezighoudt. In zijn rol als dierenarts en natuurlijk onderzoeker verdiept hij zich dagelijks in dit onderwerp.

– Dr. Thijs van Loon, dierenarts specialist in de veterinaire anesthesiologie en pijnbestrijding –

“Bij mijn werkzaamheden aan de Universiteitskliniek voor Paarden (UKP) van de faculteit Diergeneeskunde Universiteit Utrecht zie ik elke dag paarden met pijnklachten. Op het moment dat een paard binnenkomt, is het belangrijk dat we – naast de veterinaire diagnose – ook de mate van pijn objectief kunnen vaststellen. Pas dan kunnen we inzetten op een geschikt en optimaal behandeltraject.”

Toen ik zo’n vijftien jaar geleden was begonnen als dierenarts-onderzoeker kwam ik er best snel achter dat het objectief vaststellen van pijn nog niet zo makkelijk is. Maar wel ontzettend belangrijk… Daarom doe ik, en met mij een groot aantal andere onderzoekers in en vooral ook buiten Nederland, hier veel onderzoek naar. Onderzoek dat wij kunnen vertalen naar praktische toepassingen in de paardenwereld. Onderzoek waardoor iedereen die met paarden of ezels te maken heeft, meer te weten komt over pijn: hoe pijn in elkaar zit, waarom pijn ontstaat, hoe je pijn kunt herkennen, en – uiteraard – wat je eraan kunt doen (als ruiter, eigenaar of dierenarts).

Dit jaar hebben wij zelf een artikel gepubliceerd, over hoe waardevol gezichtsuitdrukkingen zijn bij het bepalen van pijn bij paarden met acuut orthopedisch trauma of na een orthopedische operatie. Het ging in deze studie dus om paarden met verwondingen aan de ledematen, en om paarden die een orthopedische operatie moesten ondergaan. Hierbij kun je denken aan een zogenaamde “kijkoperatie” in een gewricht of peesschede of aan paarden met bijvoorbeeld een gebroken griffelbeentje, waarbij een stukje griffelbeen wordt verwijderd. Om zeker te weten dat wij ook echt naar pijnuitingen aan het kijken waren, werden onze patiënten vergeleken met een groep van gezonde pijnvrije ‘controle’ paarden.

Via deze link kun je de Engelstalige wetenschappelijke samenvatting lezen. In dit artikel zal je worden meegenomen in het onderzoek en de uitkomsten daarvan.

‘Pain assessment in horses after orthopaedic surgery and with orthopaedic trauma van Thijs van Loon en Machteld van Dierendonck’

‘In deze studie hebben wij een groep van 43 volwassen patiënten (paarden én pony’s) met orthopedische verwondingen of blessures en 34 gezonde pijnvrije ‘controle’ dieren onderzocht. Van de 43 patiënten waren er 12 met orthopedische pijn door trauma, 31 dieren werden geopereerd vanwege orthopedische klachten (bijv. kijkoperatie in een gewricht of peesschede, griffelbeen-fractuur).

Om de pijn van deze patiënten te meten, hebben wij twee wetenschappelijk onderbouwde vragenlijsten gebruikt: een samengestelde pijnschaal, de “Composite Pain Scale”, waarbij naar het hele paard wordt gekeken, en een pijnschaal op basis van gezichtsuitdrukkingen (EQUUS-FAP: Equine Utrecht University Scale for Facial Assessment of Pain). De samengestelde pijnschaal was al in eerdere studies onderzocht bij paarden met acute gewrichtspijn en werd ook gebruikt om de pijnschaal op basis van gezichtsuitdrukkingen mee te vergelijken.

De EQUUS-FAP bestaat trouwens uit 9 parameters, oftewel gezichtsuitdrukkingen: de stand van de oren, het samengeknepen zijn van de oogleden, het opgetrokken (gefronst) zijn van het bovenoogleden, de zichtbaarheid van het oogwit, de mate van spanning van de mondhoeken, de vorm en stand van de neusgaten, de spiertonus van de aangezichtsspieren, hoofdbewegingen, de focus op de omgeving en het laten zien van flehmen/geeuwen en tandenknarsen/gapen.’

Alle paarden (de patiënten evenals de gezonde ‘controle’ paarden) werden gedurende 2 minuten geobserveerd in hun eigen box op de kliniek. Dit gebeurde op een rustig moment om te voorkomen dat de paarden werden afgeleid of juist extra stress ervoeren. Alle observaties werden door twee studenten diergeneeskunde uitgevoerd, die een training hadden gevolgd in het gebruik van de pijnschalen.

Wat hebben wij gevonden? Ten eerste, de patiënten lieten duidelijk hogere pijnscores zien dan de controle paarden. Nu zou je kunnen denken dat dit soort resultaten volledig voor de hand liggend zijn, in de trant van “natuurlijk tonen paarden met pijn hogere pijnscores”. Maar deze resultaten bevestigen vooral dat gezichtsuitdrukkingen een betrouwbare manier zijn om pijn te meten – en dat is natuurlijk een uiterst belangrijke uitkomst!

Daarnaast konden wij geen verschillen in pijnscores tussen paarden en pony’s vinden. Dit betekent nu niet dat alle paarden en pony’s altijd dezelfde hoeveelheid pijn tonen, maar dat we zowel bij paarden als ook bij pony’s naar gezichtsuitdrukkingen kunnen kijken om pijn te beoordelen.

Verder bleek dat de patiënten met trauma hogere pijnscores hadden dan de patiënten die een orthopedische operatie ondergingen. Dit komt overeen met het feit dat de trauma patiënten ook gevoelsmatig meer ongemak hadden en ook meer pijnstilling nodig hadden en kregen. Alle patiënten kregen tijdens hun behandeling pijnstillers toegediend, met beide pijnschalen werd een afname van pijnscores gezien na toediening van de pijnstillers.

De belangrijkste pijnuitingen aan het hoofd in deze studie waren het orenspel, de vorm van de neusgaten, de spanning rondom de mondhoeken en de positie van de oogleden. Zowel het samengeknepen zijn van de oogleden als het opgetrokken en gefronste bovenooglid bleken duidelijk geassocieerd met pijn. Dit kwam heel goed overeen met andere studies naar het nut van gezichtsuitdrukkingen om acute pijn bij paarden te meten.

Een laatste, maar zeker niet onbelangrijke bevinding was dat de scores van de twee beoordelaars een hoge mate van overeenkomst lieten zien. Dit noemen wij een hoge inter-beoordelaars betrouwbaarheid, en geeft aan dat de EQUUS-FAP door verschillende observatoren gebruikt kan worden om pijn te meten, uiteraard na het volgen van een training(*).

• Acute pijn: pijn die plotseling ontstaat, bijv. bij ziekte, trauma of na een operatie. De oorzaak is meestal duidelijk.
• Chronische pijn: pijn die al langer bestaat, meestal langer dan 3 maanden. De oorspronkelijke oorzaak is niet altijd meer te achterhalen.
• Orthopedische pijn: pijn aan de ledematen, vaak zichtbaar door kreupelheid of een afwijkend (zoals bijv. stijf) bewegingspatroon.
• Viscerale pijn: pijn aan de ingewanden. Een belangrijk voorbeeld hiervan bij het paard is koliekpijn.
• Neuropathische pijn: pijn die gepaard gaat met schade aan het centrale of perifere zenuwstelsel. Een voorbeeld hiervan is de pijn bij paarden met headshaking klachten die veroorzaakt worden door een overprikkeling van de aangezichtszenuw (trigeminus neuralgie).

Al met al hebben wij met dit onderzoek kunnen laten zien dat gezichtsuitdrukkingen bij het paard ook gebruikt kunnen worden om acute orthopedische pijn objectief meetbaar te maken. Dit sluit aan bij eerdere studies, waarin wij gezichtsuitdrukking hebben ingezet om pijn bij paarden met acute koliek, problemen aan het gebit of de ogen, hoefbevangenheid en na castratie te meten.

Op deze manier komen we er steeds dichterbij om pijn bij paarden in de verschillende omstandigheden betrouwbaar te herkennen en te meten. Voor mij is dit de meest belangrijke reden om door te blijven gaan met mijn onderzoek. Hoe sneller en beter wij pijn bij paarden kunnen herkennen, hoe sneller en beter wij paarden met pijn kunnen helpen.

Volg dan de nieuwe EPWA training op www.epwa.nl/training!