Kaakfracturen bij paarden

Andere veel voorkomende oorzaken van kaakfracturen zijn bijvoorbeeld een klap van een ander paard of een val met het hoofd of de mond op een betonnen bodem.

Heel zelden haken paarden met de achterkant van hun kaken achter twee vaste voorwerpen en breken daarbij het achterste deel van de onderkaak bij de plotselinge schrik- en vluchtreactie.

Ook kunnen breuken in zeldzame gevallen ontstaan door verzwakkingen van het bot door tumoren of ontstekingen om tanden en in botten. Helaas komen fracturen van de kaken ook voor als complicatie tijdens het verwijderen van tanden of kiezen.

Afhankelijk van de symptomen, de vermoedelijke oorzaak en het moment waarop de breuk ontstond, zal de dierenarts een onderzoek doen, een diagnose stellen en een actieplan voorstellen. Naast de algemene toestand van het paard is de locatie van de breuk of breuken een belangrijk uitgangspunt voor de keuze van de behandeling. De dierenarts doet hiervoor een klinisch onderzoek, meestal met behulp van verdoving.

In sommige gevallen kunnen aanwijzingen voor een breuk in één van de achterste delen van de kaak worden bevestigd en/of versterkt door een uitgebreide inspectie van de mond met behulp van een mondsperder en een goede lamp.

Zeker wanneer één of meer breuken vermoed worden in het gebied áchter de snijtanden zullen röntgenfoto’s noodzakelijk zijn om een goede therapie in te stellen en de genezing te controleren. Soms zal pas voldoende informatie verkregen worden met een CT scan.

De behandeling van breuken in de kaken is sterk afhankelijk van de plaats in de schedel en worden in dit artikel op hun anatomische locatie ingedeeld:

• Breuken bij de snijtanden
• Breuken in de tandenloze gedeelten en de onderkaak ter hoogte van de eerste drie kiezen
• Breuken van de bovenkaak ter hoogte van de kiezen
• Breuken van de onderkaken ter hoogte van en achter de eerste drie kiezen

Omdat het voor het functioneren van het gebit van het paard van belang is dat alle tanden en kiezen op de juiste plaats staan, is het bij alle kaakfracturen het doel om ze weer zoveel mogelijk in de normale positie te krijgen.

Paarden met een kaakfractuur zijn gebaat bij pijnstillers en soms ook bij antibiotica. Afhankelijk van de locatie van de breuk wordt het rantsoen enigszins aangepast of geheel vervangen door een ruwvoerwaardige slobber. De verwachtingen voor de toekomst van het paard zijn afhankelijk van een groot aantal factoren, zoals onder andere de oorzaak, de plaats van de breuk, andere beschadigde structuren, de noodzakelijke behandeling en de te realiseren stabiliteit. De algemene toestand en de leeftijd van het dier zijn eveneens belangrijke factoren voor de toekomstverwachtingen. Het kan bijvoorbeeld voorkomen dat tanden of kiezen na een kaakbreuk niet meer in de originele stand in de mond komen te staan, hierdoor zullen afwijkende slijting van de elementen ontstaan en zal dus regelmatige gebitsverzorging nodig zijn.

Een andere complicatie van kaakbreuken zijn bijvoorbeeld gebroken tanden of kiezen dóór het trauma of als onoverkomelijk risico bij een bepaalde, noodzakelijke behandeling; deze elementen zullen later wellicht verwijderd moeten worden.

Kaakfracturen in het snijtandengedeelte zijn de meest voorkomende breuken. Vaak is de onderkaak erbij betrokken maar ook de bovenkaakse delen kunnen afbreken.

De behandeling van deze fracturen is gebaseerd op het fixeren en stabiliseren van het losse gedeelte van de kaak en de tanden. Dit wordt gedaan door met behulp van één of meer sterke roestvrijstalen cerclage-draden. Afhankelijk van de breuk, het karakter en de algemene toestand van het paard en de omstandigheden in de stal kan deze operatie wel of niet bij het staande dier op stal uitgevoerd worden. Om het botstuk te kunnen fixeren met de roestvrijstalen cerclagedraad moet er in het losse botstuk een tand zitten die daar nog goed in vastzit. Door deze tand met behulp van de draad tegen andere tanden aan te spannen wordt ook het botfragment op de juiste plaats gefixeerd. Voor elke fractuur kiest de paardendierenarts een specifieke, bijpassende ligging en loop van de draad. Zelfs gezonde tanden die uitgevallen zijn kunnen via een bepaalde techniek weer teruggeplaatst en vastgezet worden.

In praktisch alle gevallen kunnen deze paarden gewoon ruwvoer eten. Het eten van harde voeders als wortel, bieten en wortels moet vermeden worden. Grazen wordt afgeraden. Om ontstekingen onder de draden te voorkomen is het aan te raden om de mond dagelijks uit te spoelen met schoon water.

Soms is het nodig tussentijds de draden opnieuw aan te brengen of aan te spannen. Na zes tot acht weken worden de cerclagedraden verwijderd. Afhankelijk van de oorzaak van het ontstaan van de fractuur zal de omgeving van het dier aangepast moeten worden. In principe kan het paard ook al snel weer werken, maar het gebruik van iedere vorm van een bit moet tot de breuk volledig genezen is, vermeden worden.

Na het maken van meerdere röntgenopnamen kan een plan gemaakt worden voor de behandeling van de breuk in de tandenloze gedeelten en in de onderkaak ter hoogte van de eerste drie kiezen.

Heel gunstig voor de genezing van deze breuken is de stabilisatie door de rest van de schedel en de kaak aan de andere zijde. Als er aan één zijde een breuk is ontstaan in de tandenloze gedeelten is een operatie hierdoor praktisch nooit nodig.

Veel moeilijker wordt het echter als ook de andere zijde gebroken is; en helaas komt óók dat voor. Er is bij die tweezijdige breuken zeer grote kans dat de botdelen ten opzichte van elkaar veel bewegen en door de beweging zal de breuk niet goed genezen.

Voor de genezing moeten de breuken gefixeerd worden. Er zijn hiervoor diverse methoden geschikt, zoals cerclage-draden, kunststof spalken in de mond, platen of zelfs externe fixatie waarbij de spalk aan de buitenzijde van het hoofd komt te zitten. De chirurg kiest altijd de best passende oplossing uit een of meerdere van deze technieken. Begrijpelijk zijn dit operaties die standaard onder algehele anesthesie op een gespecialiseerde kliniek moeten worden uitgevoerd.

De patiënt krijgt afhankelijk van de plaats(en) van de breuk(en) een rigoreus aangepast rantsoen. De mond zal dagelijks gespoeld moeten worden met schoon water. De genezing van de breuk zal een of meerdere keren met röntgenfoto’s gecontroleerd worden. Gedurende een bepaalde tijd zal er niet met het paard gewerkt kunnen worden. Afhankelijk van de breuk zal werken zonder bit op een gegeven moment wel mogelijk zijn.

Als er sprake is van een eenzijdige breuk is de kans op volledige genezing in het algemeen goed. Er moet altijd rekening gehouden worden met losse botstukjes die later nog verwijderd moeten worden. Zeker als die ter hoogte van het bit liggen kan het paard er met rijden last van hebben. Bij een tweezijdige breuk is de genezing moeilijker.

Zoals reeds gemeld is, zullen bij verdenkingen van breuken achterin de mond een serie van röntgenfoto’s en misschien wel een CT-scan nodig zijn om de complete schade te kunnen inventariseren en de juiste behandeling te kunnen kiezen. Heel dicht bij deze kaakbotten liggen immers zeer veel essentiële structuren zoals de ogen, diverse belangrijke zenuwen, het strottenhoofd met het lange tongbeen en grote bloedvaten.

Fracturen van botten van de bovenkaken ter hoogte van de kiezen zijn meestal stabiel genoeg om zelf te genezen. Heel vaak zijn echter de beenderen van sinussen/kaakholten ook gebroken en hebben soms een open verbinding met de buitenlucht gekregen waardoor de kans op kaakholte ontsteking groot is. De behandeling zal daar dan op gericht worden door deze te spoelen en de toediening van antibiotica. Vanwege de anatomische verhoudingen zijn belemmeringen van de luchtwegen, gebroken kiezen, beschadigde zenuwen en oogproblemen mogelijk ook aanwezig en zullen serieus onderzocht en behandeld moeten worden.

De te nemen maatregelen en vooruitzichten van breuken in de bovenkaak ter hoogte van de kiezen zijn vooral afhankelijk van de totale schade.

Ook bij deze breuken zal een uitgebreid onderzoek en beeldvorming uitgevoerd moeten worden om de totale schade te inventariseren.

De voorkeursbehandeling van breuken in dit deel van de kaak is afwachten. In het algemeen zijn de delen voldoende gestabiliseerd door de spiermassa’s. De genezing van de breuken zal regelmatig gecontroleerd moeten worden met röntgenfoto’s zodat bij tegenvallende botgenezing gekozen kan worden voor een aanvullende behandeling. Heel soms moet gebruik worden gemaakt van externe fixatie of platen, die aangebracht worden tijdens een moeilijke operatie onder algehele anesthesie.

Paarden met botbreuken in dit gedeelte van de kaak moeten aan het eten gehouden worden met een compleet aangepast zacht rantsoen. De mate van genezing is matig tot goed en sterk afhankelijk van vele factoren zoals de schade aan andere structuren, de plaats en vorm van de breuken, de schade aan de kiezen, de noodzakelijke behandeling en óf het paard tijdens de genezing blijft eten. De meeste complicaties van deze breuken komen voor als er gebroken kiezen zijn en/of als er een open verbinding is met de mondholte waardoor infecties van het bot ontstaan.

De kaken van paarden zijn groot; het grootste deel van de schedel bestaat uit kaakbotten. De boven- en onderkaak bestaan uit platte botten die relatief breekbaar zijn. Normaal zorgt een paard wel dat het hoofd buiten schot blijft maar in een aantal situaties ontstaan er toch breuken, meestal van de onderkaaksbeenderen.

De meest voorkomende oorzaken zijn klappen van andere paarden en vasthaken achter onderdelen in stallen. De symptomen van breuken in de kaken zijn vaak niet duidelijk en kunnen ook door veel andere problemen veroorzaakt worden. Een zwelling op het hoofd of de lippen, een minimale hoeveelheid bloed uit de mond en trager eten doen je niet direct aan een botbreuk denken maar zijn wel degelijk symptomen die daarbij horen.

Het maakt voor het stellen van de diagnose en de behandeling veel uit in welk deel van de kaak de breuk zit. Vanwege de ondersteuning door andere structuren, zoals spiermassa’s en de verbinding met of ondersteuning door andere beenderen in het hoofd is het bij sommige breuken alleen nodig om gedurende langere tijd zacht voedsel te voeren. Bij andere breuken moet het paard één of meerdere keren geopereerd worden.

In veel gevallen kunnen breuken in de kaakbotten weer goed genezen. Afhankelijk van de locatie van de breuken, de beschadigingen van andere structuren in het hoofd en de noodzakelijke behandelingen zijn de verwachtingen voor de genezing van het paard matig tot zeer goed.

Vind hier een paarden(tand)arts