Hoefbevangenheid bij paarden

Hoefbevangenheid is een ontsteking tussen de hoefwand en het hoefbeen en ontstaat meestal door een stofwisselingsstoornis. Hoefbevangenheid wordt ook wel Laminitis genoemd. Dit woord verwijst naar de lamellen waarmee het hoefbeen aan de hoefschoen bevestigd is. Deze plek kan door verschillende oorzaken ontstoken raken. De zwelling en de vloeistof, die ontstaan door de ontsteking, veroorzaken een grote druk op en een enorme pijn in het omliggende gebied. In het ernstigste geval kunnen de lamellen beschadigen en zelfs losraken. Daardoor kan het hoefbeen in de hoef kantelen en door de zool van de hoef breken. Dit is enorm pijnlijk voor het paard. Is dit het geval, dan kan het dier meestal niet meer gered worden. Hoefbevangenheid is dan ook een zeer ernstige aandoening waarbij snelle hulp van de dierenarts geboden is.

Er zijn twee fasen te herkennen bij hoefbevangenheid; de acute en de chronische fase.

Bij acute hoefbevangenheid treden de verschijnselen plotseling en hevig op en is het heel duidelijk dat het paard ernstig kreupel is en veel pijn heeft. Het is van groot belang dat acute hoefbevangenheid onmiddellijk wordt behandeld door een dierenarts om te voorkomen dat het over gaat in chronische hoefbevangenheid. Binnen 1 á 2 dagen treedt de chronische fase namelijk al in en wordt de kans op genezing klein of onmogelijk.

Bij een chronische hoefbevangenheid komt het hoefbeen al los van de hoefwand. Dit houdt in dat het hoefbeen niet meer recht in de hoefschoen zit.

Soms komen acute en chronische hoefbevangenheid in combinatie voor, wat als pijnlijk gevolg kan hebben dat de punt van het hoefbeen steeds meer druk uitoefent op de zool. De zool raakt gekneusd en in het ergste geval kan het hoefbeen de zool doorboren (zoolbreuk of hoefperforatie). Een ander extreem gevolg kan zijn dat het hoefbeen compleet wordt afgescheurd van het hoornkapsel waardoor de hoefhoorn langs de kroonrand loslaat en het paard zijn ‘schoen’ verliest.

Het is raadzaam om bij de eerste vermoedens van hoefbevangenheid meteen de dierenarts in te schakelen. Het genezingsproces is veelal afhankelijk van het tijdig ingrijpen!

De eerste symptomen die kunnen duiden op hoefbevangenheid zijn:

• Stijfjes en stram bewegen.
• Warme hoeven en soms een verdikte en pijnlijke kroonrand.
• Duidelijk voelbare digitale pols (je voelt de bloedvaten in de ondervoet duidelijk kloppen).
• De punt van de straal van de hoef is gevoelig.

Duidelijkere symptomen die kunnen duiden op hoefbevangenheid zijn:

• Het paard zal zijn voeten om de beurt willen ontlasten en belast ze dus ook om en om.
• Het paard loopt kreupel, soms wil het zelfs geen stap meer verzetten.
• Bij heftige pijn zal het paard beide voorbenen zo neerzetten dat ze het minst belast worden. Dit doen ze door hun achterbenen ver onder het lichaam te plaatsen en de voorbenen meer naar voren. Deze houding is een typisch symptoom van hoefbevangenheid in een gevorderd stadium.
• Wenden gaat moeizaam.
• Koorts, zweten en verhoogde hartslag (bij acute hoefbevangenheid) wegens pijn.
• In ernstige gevallen ligt het paard veel en kan het soms niet meer staan.
• Het paard is rusteloos en voelt zich zichtbaar niet lekker.

In de meeste gevallen van hoefbevangenheid betreft het de voorste hoeven alhoewel het zeker mogelijk is dat alle vier de hoeven bevangen zijn.

De vele mogelijke oorzaken van hoefbevangenheid zijn onder te verdelen in 3 groepen:

Dit kan heel breed zijn. EMS en PPID (voorheen bekend als de ziekte van Cushing) kunnen aan de basis van de problemen staan, maar ook verkeerde voeding zoals te veel gras.

• EMS; Het Equine Metabolic Syndroom (EMS) is een combinatie van overgewicht, insuline resistentie en hoefbevangenheid. EMS vertoont gelijkenissen met het metabool syndroom dat mensen kunnen krijgen. Daarbij worden ook vaak overgewicht en insuline-resistentie geconstateerd. Het verschil tussen EMS en het metabool syndroom is echter dat het metabool syndroom bij mensen kan leiden tot hart- en vaatziekten, terwijl EMS bij paarden en pony’s tot hoefbevangenheid kan leiden. Met name sobere pony’s zoals Shetlanders, IJslanders, Haflingers en Fjorden zijn erg gevoelig voor EMS en daardoor voor hoefbevangenheid. Lees hier meer over insulineresistentie en EMS.
• PPID; PPID (Pituitary Pars Intermedia Dysfunction) is een aandoening waardoor de aanmaak van hormonen wordt ontregeld. Hierdoor kan o.a. hoefbevangenheid ontstaan. Ruim 15% van de paarden/pony’s ouder dan 15 jaar heeft PPID. PPID is beter bekend als de ziekte van Cushing. Dit is echter geen juiste naam. Lees hier meer over PPID.
• Foutief dieet. Een teveel aan koolhydraten (suikers) of zetmeel door het eten van teveel haver, krachtvoer, jong gras en appels. Vooral de voorjaarsweide bevat een hoog gehalte aan suikers. Lees hier meer over de gevaren van voorjaarsgras.
• Ook het gebruik van bepaalde medicijnen, zoals langwerkende corticosteroïden, kan een aanleiding zijn voor het ontstaan van hoefbevangenheid.

Test je paard op PPID 
In dit kennisartikel lees je meer praktische informatie over de test en werkwijze:

Via het bloed kunnen allerlei stoffen in de hoef terecht komen en daar problemen veroorzaken. Dit kunnen gifstoffen (endotoxines) zijn die worden geproduceerd door bacteriën. Ook kunnen er bacteriën in het bloed zelf aanwezig zijn, wat bloedvergiftiging of sepsis genoemd wordt. Ernstige diarree of het aan de nageboorte staan, kunnen zorgen voor gifstoffen in het bloed.

Wanneer een paard kreupel is aan de ene voet en daardoor de andere, gezonde, voet meer belast, kan er overbelasting ontstaan, waardoor er hoefbevangenheid in die hoef kan ontstaan. Ook wanneer een paard te veel op een harde ondergrond beweegt, kan er hoefbevangenheid optreden.

Bij verdenking op hoefbevangenheid zal de dierenarts direct moeten worden ingeschakeld. Deze zal allereerst enkele klinische testjes uitvoeren om te bepalen waar het paard precies pijn heeft. Vervolgens is het van belang dat er bij werkelijke hoefbevangenheid röntgenfoto’s worden gemaakt om het stadium van de hoornwand/hoefbeenverhouding te bepalen en een behandelplan vast te stellen. Medicijnen worden voorgeschreven (indien nodig) om de pijn te verlichten en de ontsteking te remmen. De dierenarts zal tevens de oorzaak willen opsporen om zo verergering te voorkomen, hiervoor is vaak bloedonderzoek noodzakelijk. Daarnaast is een goed voederadvies erg belangrijk. Hoefbevangen paarden moeten sober gevoerd worden en omdat zelfs de suikers uit een klein beetje gras al schadelijk kunnen zijn, mogen zij niet op de wei, ook niet als er slechts weinig gras in staat. Een paddock met zand daarentegen is prima. Ook een natte paddock is goed want dan worden de hoeven van het paard direct gekoeld. Zorg wel altijd voor een droge plek waar het paard of de pony kan gaan liggen.

Een behandeling bij hoefbevangenheid heeft de meeste kans van slagen wanneer de eigenaar zich samen met de dierenarts en de hoefsmid inzet. Een goede samenwerking kan uitzonderlijke stappen in de goede richting betekenen.

Een goede hoefsmid speelt een grote rol in het genezingsproces. Door op een juiste manier te bekappen of het paard op speciaal beslag te zetten kan deze in ernstige gevallen de druk laten afnemen en zo de pijn verminderen. Vervolgens zal stukje bij beetje geprobeerd worden om de hoef weer recht te krijgen. Dit is echter een langdurig proces.

Hoefbevangenheid wordt in 90% van de gevallen veroorzaakt door een stofwisselingsstoornis. Het is belangrijk om erachter te komen waardoor hoefbevangenheid bij jouw paard wordt veroorzaakt, om op deze manier de juiste therapie in te kunnen stellen. Om deze oorzaak te achterhalen zal de dierenarts testen op PPID en/of EMS. Door in het bloed te kijken naar de stofjes ACTH en insuline.

Zelf kun je je paard helpen door:

• Te spoelen met koud water om de hoeven af te koelen en zo de pijn ten gevolge van de zwelling te verlichten.
• Te zorgen voor een droge en schone stal met veel bodembedekking en genoeg ruimte om te kunnen gaan liggen.

Als de juiste oorzaak bekend is, zullen de symptomen veelal met behulp van een goed behandelplan langzaam afnemen. Belangrijk is en blijft: hoe eerder de constatering, hoe meer kans op herstel. Als de hoefbevangenheid chronisch wordt, is het moeilijk om de aandoening onder controle te krijgen.

Het volgende kun je doen om hoefbevangenheid te voorkomen:

• Zorg voor een voedingsplan dat past bij je paard. Je kunt hiervoor advies vragen bij je dierenarts of een deskundige op dit gebied.
  Lees meer over voeraanpassingen voor hoefbevangen paarden
• Zorg er bij weidegang (vooral in het voorjaar) voor dat je paard niet teveel, te krachtige en te suikerrijke voeding uit het gras haalt. Ook hiervoor kun je advies krijgen bij je dierenarts of een deskundige.
• Heb je een merrie die een veulentje krijgt en binnen vier uur na de geboorte is de nageboorte nog steeds niet van de merrie af, bel dan direct de dierenarts.
• Voorkom plotselinge veranderingen in het voedingsrantsoen.
• Pas het rantsoen aan op de behoefte van het paard.
• Wees voorzichtig met suikerrijk voedsel.
• Voorkom dat paarden zich tegoed kunnen doen aan grote hoeveelheden voer in één keer.

Auteur: Iris van Gulik
Tekst in samenwerking met Dinette Neuteboom