Giftige planten

Giftige planten zorgen regelmatig voor gezondheidsproblemen bij paarden. Paarden kunnen door het eten van deze planten vage (chronische) klachten ontwikkelen of zelfs komen te overlijden. De vage klachten maken een adequate diagnose en behandeling in veel gevallen onmogelijk. Voorkomen is dus ook beter dan genezen. Paarden hebben veelal een natuurlijk instinct om giftige platen te mijden. Waarom eten paarden dan toch giftige planten, wat zijn de bekendste giftige planten en welke symptomen veroorzaken deze planten?

Paarden hebben veelal een natuurlijk instinct om giftige planten te mijden in het dieet. Bovendien hebben giftige planten doorgaans een onaangename smaak. Het instinct is echter niet feilloos waardoor het paard toch giftige planten eet. Onvoldoende gras in een weide kan ervoor zorgen dat het paard noodgedwongen giftige plantendelen eet. Jonge paarden zijn veelal nieuwsgierig en minder kieskeurig. De onaangename smaak van giftige planten kan verminderen na hakselen, drogen (hooi) of inkuilen. Bovendien kan het paard de giftige plant in het hooi moeilijker onderscheiden. Hierdoor kunnen grote porties giftige plantdelen vrijwel onopgemerkt worden opgegeten.

Hoewel sommige planten hun giftigheid verliezen door droging, zijn er ook veel planten die nog steeds giftig blijven. Een dodelijke portie is afhankelijk van diverse factoren zoals het soort plant, de hoeveelheid giftige stoffen in de plant, de hoeveelheid die gegeten wordt maar ook de conditie van het paard.

Er komen veel verschillende planten in Nederland voor die giftig zijn voor paarden. Enkele beruchte giftige planten zijn de Jacobskruiskruid, de Bastaardklaver en de Buxus.

Jacobskruiskruid bevat alkaloïden wat kan leiden tot onomkeerbare leverbeschadiging. In de weide laat het paard deze plant meestal met rust maar in gedroogde vorm komt het regelmatig in hooi voor. Grote hoeveelheden Jacobskruiskruid of langdurige inname hiervan kunnen leverontsteking tot gevolg hebben. Bij langdurige inname van kleine hoeveelheden treedt in eerste instantie een mildere leverontsteking op met kans op verlies van leverfunctie. Bij hevige leverontsteking is het paard sloom, heeft het een verhoogde pols- en ademfrequentie en kan razende kolder (hepatoencephalopathie, een vergiftiging met lichaamseigen afvalstoffen) voorkomen met de dood tot gevolg. Is er sprake van een chronische vergiftiging, dan kan er sprake zijn van geelzucht en vermagering en kan het paard sloom zijn. Daarnaast kan het paard in het verloop van de ziekte hersengerelateerde symptomen ontwikkelen zoals zwakte in de achterhand, wankelen, in cirkels lopen en zichtstoornissen. Heeft het paard grote hoeveelheden giftige plantdelen opgenomen, dan is de prognose veelal slecht.

Taxus is een veel aangeplante cultuurplant, die in allerlei vormen gesnoeid kan worden. Doorgaans wordt hij als heg gebruikt. Meestal vertonen paarden met een taxusvergiftiging nauwelijks verschijnselen. Ze raken eerst opgewonden en vallen al gauw versuft neer. Meestal worden ze dood gevonden met de taxus nog tussen de kiezen. Als het paard nog leeft is het zelden meer te redden. Typisch een geval van “beter voorkomen dan genezen”. Taxus moet gewoon buiten bereik van paarden blijven.

De Buxus is een veel gebruikte plant voor heggen en in vormen geknipte struiken. De loof, zaden en bast bevatten – zowel vers als gedroogd – giftige stoffen en circa 750 gram buxus kan al dodelijk zijn. De giftige stoffen zorgen voor onderdrukking van het centrale zenuwstelsel en tasten het maagdarmkanaal aan. Een giftige dosis veroorzaakt koliek, heftige diarree, braakneigingen, krampen en beven. Het paard kan bovendien een slingerende gang vertonen en gaan liggen. Dat de buxus zeer giftig is blijkt wel uit het feit dat het paard binnen een half uur kan overlijden ten gevolge van ademstilstand. Heeft het paard van een Buxus gegeten, probeer het dier dan rustig te houden. Een dierenarts kan laxerende middelen of medicinale kool gebruiken om de symptomen te bestrijden.

De Bastaardklaver komt vaak voor op zure weilanden en is in zijn geheel giftig. In de lente en op vochtige weilanden is het gifgehalte het hoogst maar ook in hooi en kuilvoer blijft deze plant giftig. Een hoge giftige dosis veroorzaakt leverschade en fotosensibilisatie. Dit uit zich in verschillende ziekteverschijnselen zoals zwelling en roodheid van de huid (vooral bij witte huiddelen), zwelling van het hoofd, schuwheid voor licht. In ernstige gevallen kunnen geelzucht, en hersenverschijnselen zoals het hoofd tegen de muur dringen en dwangmatig rondjes lopen voorkomen. De dierenarts kan de symptomen van vergiftiging door de Bastaardklaver behandelen en de vooruitzichten zijn in acute gevallen goed. Ondervindt het paard leverschade door vergiftiging, dan zijn de vooruitzichten minder goed.

Ga je op een buitenrit? Let dan ook op de Heermoes of Paardenstaart, Adelaarsvaren, Bitterzoet en Waterscheerling. Deze planten komen regelmatig voor in bermen, sloten en op akkers.

De Heermoes of Paardenstaart is een algemene onkruidsoort en komt met name voor op vochtige plaatsen in weiden en bermen. De gehele plant is giftig en bevat de stof ‘thiaminase’ die vitamine B1 afbreekt in het lichaam. Een tekort aan deze vitamine leidt tot hersenschade. Gevolgen hiervan zijn verlammingsverschijnselen, een wankele gang en beven. Paarden die vergiftigd zijn door de Paardenstaart vertonen verhoogde prikkelbaarheid, wankelen, verlamming van de achterhand, zijn schrikachtig en vallen om. Hoewel deze plant in gedroogde vorm minder giftig is, treedt vergiftiging vaak op door het eten van hooi. Dit komt omdat deze plant dan minder goed te onderscheiden is.

De Adelaarsvaren komt voor in droge, zure en voedselarme grond in lichte loofbossen en is daarom ook een veel geziene plant tijdens buitenritten. De gehele plant en met name de wortelstok is giftig voor het paard. De giftige stof in de Adelaarsvaren breekt vitamine B1 in het lichaam af. Dit heeft diverse ziekteverschijnselen tot gevolg zoals wankelen, slechter lopen, wijdbeens staan, een opgebogen rug en spiertrillingen. In een vergevorderd stadium van vergiftiging treedt verlamming op, valt het paard om, houdt het paard het hoofd achterover en vermindert de eetlust en oplettendheid.

Nachtschade is een onkruid dat voorkomt in weide en bouwland. De onrijpe bessen zijn giftig en bevatten de giftige stof ‘solanine’. Slechts kleine hoeveelheden van enkele tientallen grammen lijken al gevaarlijk te zijn. Deze stof breekt rode bloedcellen af en veroorzaakt darmirritatie.

Vingerhoedskruid is een hoog opgaande plant, die prachtig bloeit. Meestal zijn de bloemen roze, soms wit, paars of geel. Het is een algemeen voorkomend onkruid, dat snel uitzaait. Gedurende het weideseizoen kijken paarden er meestal niet naar om. Maar in het najaar, als er in de wei niet veel meer gras meer staat, willen ze nog wel eens vingerhoedskruid gaan eten. Zo’n paard krijgt heftige koliek en diarree. Bij verder onderzoek kan blijken dat de hartslag afwijkend is (te traag, te snel, onregelmatig). Omdat bij deze vergiftiging de dunne darmen overvuld raken en de inhoud terug kan lopen in de maag, met het risico van een maagscheur, moet de dierenarts zo snel mogelijk een maagsonde inbrengen om de druk van de maag af te halen.

Afb. 16:Vingerhoedskruid

Afb. 17:Vingerhoedskruid

Vooral groen eikenblad en groene eikels kunnen bloedingen in de darmen veroorzaken. Er is kennelijk wel een verschil in gevoeligheid, want veel paarden lopen op een weiden in eikenbossen en hebben nergens last van. Maar bij het vroeg invallen van de vorst kunnen de eiken massaal groen blad en groene eikels laten vallen. Dan kunnen paarden er teveel van opeten en problemen krijgen. Bij grote opname kunnen ze er zelfs aan sterven.

De Waterscheerling komt voor in venen, aan de slootkant en in drassige gebieden. Het is een erg giftige plant; een klein stukje wortel kan al dodelijk zijn voor het paard. De giftige stof beïnvloedt de verlengde merg in de hersenen wat leidt tot verlamming van het ademhalingscentrum. Heeft het paard Waterscheerling gegeten dan kan het koliek, wijde pupillen en krampen vertonen. De ademhaling en de pols versnellen met vervolgens dood door een ademstilstand tot gevolg. Door de sterke giftigheid van de Waterscheerling komt hulp vaak te laat. Let dus op wanneer sloten schoon zijn gemaakt en afval langs de slootkant ligt.

De Bitterzoet behoort tot de nachtschadeachtigen en zie je vaak als een klimplant in hagen en struiken. De zaden en onrijpe bessen bevatten giftige stoffen. Dit tast onder andere het slijmvlies van de mond, slokdarm en maagdarmkanaal aan en kan nierproblemen veroorzaken. Het paard kan last hebben van slapte in de benen en algehele zwakte.

De herfsttijloos lijkt op een krokus, maar dan een roze variant die in het najaar bloeit. Bij ons is het een borderplant. Vergiftigingen komen voor door hooi uit streken waar deze plant in het wild voorkomt, zoals Frankrijk. Pas enkele uren na opname komen er verschijnselen, zoals koliek, bloederige diarree, bloed in de urine en persdrang. Uiteindelijk kan het paard stikken. Het gif hoopt zich op in het lichaam; geleidelijke opname van kleine hoeveelheden kan uiteindelijk ook tot de dood leiden.

In hooi wordt Jakobs kruiskruid door paarden slecht herkend en dus nogal eens opgegeten. Kijk het hooi maar eens na op langere planten met paarse stengels. De bladeren zijn vaak groen-bruin tot roodbruin. De vorm van de bladtop is nog goed te herkennen.

Soms heb je niet door dat jouw paard giftige planten heeft gegeten. Schakel een dierenarts in als jouw paard de volgende symptomen vertoont:

• mager, sloom en veel gapen
• gele slijmvliezen
• verlammingsverschijnselen
• ongecoördineerd bewegen

Veel mensen weten niet wat ze moeten doen wanneer een ongeval zich voordoet. Belangrijk is om rustig te blijven en aan je eigen veiligheid te denken; daarna kun je pas goed anderen helpen. Hou omstanders op een afstand en zorg dat jij of iemand anders zo snel mogelijk een dierenarts alarmeert. Zorg ervoor dat je ter plaatste blijft tot hulp arriveert.

Vermoed je vergiftiging door planten? Neem dan zo snel mogelijk contact op met een dierenarts. Bepaalde giftige planten kunnen acuut gezondheidsproblemen bij het paard veroorzaken, dus snelheid en goede informatie zijn voor een dierenarts erg belangrijk om de juiste diagnose te kunnen stellen.

Een dierenarts wil zoveel mogelijk over de omstandigheden weten, zoals:

• Hoeveel heeft het paard ervan gegeten?
• Zijn er meerdere paarden die ervan hebben gegeten en zo ja, welke?
• Wanneer heeft het paard de giftige planten gegeten?
• Waren de giftige planten vers of gedroogd?
• Welke ziekteverschijnselen vertoont het paard sinds het eten van de giftige planten? Kijk niet enkel naar uiterlijke verschijnselen maar let ook op veranderingen in de voedselopname en in de ontlasting.
• Zijn de ziekteverschijnselen slechter of beter geworden?
• Heb je al iets tegen de ziekteverschijnselen geprobeerd te ondernemen en zo ja, wat heb je gedaan en wat was het effect hiervan?

Het eten van giftige planten kan blijvende gezondheidsschade opleveren of de dood tot gevolg hebben. Snoeiafval uit de tuin bevat vaak giftige planten. Voer daarom nooit snoeisel uit de tuin. Check ook de afkomst van het hooi. Hooi uit natuurgebieden kan namelijk giftige planten bevatten. Zorg voor ruwvoer van een erkend fouragebedrijf. Als je het ruwvoer niet vertrouwt, kun je dit laten testen op giftige stoffen, je dierenarts kan je hierover adviseren.

Voorkomen is beter dan genezen. Onderzoek daarom de weide en de directe omgeving op giftige planten. Niet alle giftige planten laten zich bestrijden met chemische bestrijdingsmiddelen. Een voorbeeld hiervan is het Jacobskruiskruid. De beste oplossing is de plant met wortel en al (met handschoenen) uit de grond te trekken voordat de plant in bloei staat. Hierdoor voorkom je dat de zaadjes zich verspreiden. Ga je met het paard lekker buiten rijden? Neem dan geen risico en laat het paard onderweg niet eten van planten. Hierdoor voorkom je dat het paard per ongeluk giftige planten eet.

(Onderzoek op giftige planten, macroscopisch)

Heb je zaailingen (kiemplantjes), bladeren of zaden gevonden in het weiland van je paard en weet je niet zeker of deze behoren tot bijvoorbeeld een soort esdoorn die mogelijk giftig is? Je kunt deze bijvoorbeeld laten onderzoeken bij de Gezondheidsdienst voor Dieren (GD). In samenwerking met de GD is onderstaande instructie tot stand gekomen.

Wat je hiervoor moet doen?

Verzamel de plantdelen die je wilt laten onderzoeken (zaailingen, bladeren, zaden). De identificatie van de soort esdoorn is o.a. gebaseerd op de vorm van de bladeren en de hoek tussen zaadparen. Het is daarom belangrijk om (indien mogelijk) ook bladeren en zaden te verzamelen. ‘Verdacht’ materiaal verpak je in een doorzichtige, afsluitbare plastic zak (bijvoorbeeld zip-loc zakje).

Via je dierenarts

Dit kan je inleveren bij je dierenarts. Overleg met hem of haar over de mogelijkheden hiervoor (en de kosten). Deze stuurt het materiaal via zijn/haar koerier naar de GD voor onderzoek op giftige planten (macroscopisch). De GD communiceert de uitslag van het onderzoek met jouw dierenarts, die het weer met jou kan bespreken.

Zelf opsturen

Je kunt het materiaal eventueel ook zelf opsturen.

• Ga naar de GD website: www.gddiergezondheid.nl/formulieren
• Download het juiste inzendformulier bij categorie ‘Paard’:
  ‘Monsters paard (uitgezonderd sectiemateriaal en PCR-onderzoek)’
  (dit is het eerste formulier)
• LET OP: Vul dit formulier zo volledig (en zorgvuldig) mogelijk in:
  • Vul op pag. 1 de volgende zaken in:
    Bij het veld ‘praktijk’: vul hier ‘n.v.t.’ in.
    Bij het veld ‘dierenarts’ + adresgegevens: vul je eigen gegevens in (niet die van je dierenarts!).
    Verder: vul de ‘datum + tijd’ van de monstername in en de gegevens bij ‘opdrachtgever’, inclusief je handtekening.
  • Kruis op pag.2 het volgende vakje aan:
    In rubriek ‘Klinisch/toxicologie’, helemaal onderaan bij het kopje ‘toxicologisch’:
    10907 Giftige planten macroscopisch W1130A
    (dit is de laatste optie op pag. 2 van het formulier)

En stuur het met het materiaal naar:

GD
t.a.v. laboratorium
Postbus 9
7400 AA Deventer

Let op: hier zijn (uiteraard) kosten aan verbonden. Informeer hiervoor bij de GD:
Per e-mail: kca@gddiergezondheid.nl of telefonisch via:0900-1770, optie 5 paard.

N.B.: Dit onderzoek is ook een optie voor andere mogelijk giftige planten, niet alleen voor esdoornsoorten.

Tekst in samenwerking met Martsje Bergsma

Meer informatie over giftige planten, geschikte planten voor rondom paardenweides en verschillende grassen is op te vragen bij dr. A.M. van den Top van Adviesbureau VOER-RAAD, een adviesbureau dat diergeneeskundige kennis met kennis van voeders combineert en volledig onafhankelijk advies geeft over voorkomen en genezen van ziekten door goede voeding, als ook over over de planten en bomen die wel geschikt zijn als aanplant.