Gewicht bij paarden

Er zijn veel situaties waarin het gewicht van een paard of pony een belangrijke rol speelt. Zo kan een dierenarts aan de hand van het juiste gewicht de benodigde medicijnen beter doseren. Dit geldt ook voor het ontwormen van paarden en pony’s, het afstemmen van het dieet en bijvoorbeeld een paardentransport.

In dit artikel lees je meer over gewicht bij paarden.

Het is belangrijk dat een paard of pony een gezond gewicht heeft. Een over- of ondergewicht kan gevolgen hebben voor de gezondheid van het paard. Welk gevaar te weinig of teveel gewicht bij paarden kan hebben is mede afhankelijk van de oorzaak.

Overgewicht bij een paard brengt zeker risico’s met zich mee. Zo loopt een te zwaar paard bijvoorbeeld meer risico op hoefbevangenheid of insulineresistentie.

Kritische noot hierbij is wel dat wanneer een paard te mager of te dik is, dit altijd een oorzaak heeft. Belangrijk is om het paard goed te observeren. Noteer bepaalde kenmerken in overleg met je dierenarts gedurende een afgesproken periode (eetlust, gedrag, temperatuur, pols) en bespreek de resultaten.

Er kunnen verschillende oorzaken zijn bij onder- en overgewicht. Overgewicht kan bijvoorbeeld al snel voorkomen:

• als er geen rekening gehouden wordt met de mate van bemesting van het land;
• als er geen rekening gehouden wordt met het feit dat in het voorjaar het gras méér suikers en eiwitten bevat dan in de winter;
• als men vergeet dat een pony tijdens de vakantie van de eigenaar geen krachtvoer nodig heeft, omdat het minder bereden wordt;
• wanneer een pony na een verhuizing op rijke kleigrond terecht komt, waar het gras rijker is dan op de arme zandgronden waar het dier vandaan kwam;
• dat een hoeveelheid hooi (bijv. een hooinet vol) meer energie bevat dan een gelijke hoeveelheid kuil, omdat kuil meer water bevat dan hooi;
• dat een Shetlander helemaal geen krachtvoer nodig heeft en een paard op hetzelfde land wel.

De meest voorkomende oorzaken voor een te dik paard zijn hieronder aangegeven. Een combinatie van deze oorzaken is natuurlijk ook mogelijk.

• Foutief dieet / te weinig inspanning
  Het is mogelijk dat er overmatig gevoerd wordt, al dan niet in verhouding tot de activiteiten van het paard. Wanneer er bijvoorbeeld veel krachtvoer wordt gegeven terwijl het paard weinig beweegt, kan het paard in gewicht toenemen. De energieopname is dan groter dan het energieverbruik. Hierdoor zal het paard de overtollige/extra energie opslaan als vet.
• Bouw en aanleg
  Het ene paardenras heeft meer aanleg om dik te worden dan het andere. Bouw en aanleg van het paard spelen hierbij een grote rol.
• Gewenning
  De verzorger is zelf gewend geraakt aan dikke paarden, waardoor hij of zij het probleem niet eens ziet! Bij het verzorgen van paarden moet er rekening gehouden worden met de oorsprong van het paard. Het paard heeft duizenden jaren aan evolutie achter zich, waarbij er voorheen voor het paard alleen gras van mindere kwaliteit en met een lage voedingswaarde beschikbaar was. Er is een groot verschil met de huidige kwaliteit van gras, hooi en kuil.
• Leefomgeving
  Ook de leefomgeving van het paard is veranderd. Zo krijgen de paarden over het algemeen minder en andere beweging dan in de tijd dat paarden nog geen gebruiksdieren waren. Met alleen al deze twee verschillen, hogere voedingswaarde van het voedsel en minder beweging, is dikker worden een logisch gevolg.
• Energieverbruik
  Paarden hoeven tegenwoordig minder moeite te doen om zichzelf warm te houden. Warm houden kost veel energie, maar met een warme stal en een deken verbruikt het paard natuurlijk minder energie.

Als het overgewicht dus op evolutionair niveau bekeken wordt, bestaan hierin grote verschillen. Simpel gezegd, wat er aan energie in gaat, moet er ook weer uit. Het is dus van belang de voeding aan te passen aan de behoefte en activiteiten van het paard.

Hieronder worden enkele oorzaken voor ondergewicht besproken (een combinatie hiervan is ook mogelijk):

• Foutief dieet
  Het is mogelijk dat er te weinig gevoerd wordt, al dan niet in verhouding tot de activiteiten van het paard. Of de voeding is van slechte kwaliteit, waardoor het paard te weinig voedingsstoffen binnen krijgt.
• Ziekte
  Het paard kan bij ondergewicht iets onder de leden hebben zoals grasziekte, hepatitis en wormen. Wanneer het paard ziek is, zal het lichaam constant proberen zich te herstellen. Dit vergt veel energie en verstoort daarbij mogelijk de gezonde spijsvertering. Dit kan ten kosten gaan van een gezond gewicht.
• Gebitsproblemen
  Het paard kan door gebitsproblemen slechtere opname van voedingsstoffen krijgen, omdat het voer niet goed gemalen (gekauwd) en daardoor niet goed verteerd kan worden. Gebrek aan vitaminen en mineralen kunnen leiden tot maag- en darmproblemen en hierdoor een belasting van het afweersysteem.
• Wormen of parasieten
  Worminfecties en parasitaire infecties veroorzaken verschillende problemen:
  • Wormen of parasieten ‘eten’ de voedingsstoffen op die normaal voor het paard zijn bedoeld. De wormen of parasieten eten dus eigenlijk met het paard mee waardoor het paard zijn maaltijd moet ‘delen’.
  • De larven kunnen ernstige ontstekingen in diverse organen veroorzaken, omdat zij via de darmwand door het lichaam van het paard ‘reizen’. Hierdoor wordt ook de darmwand aangetast en dit beperkt de opname van voedingsstoffen en kan ook diarree veroorzaken.
  • Het paard krijgt een verminderde weerstand, eerder last van diarree of verkoudheid, verminderde prestaties en vermagert.
• Te grote dagelijkse inspanning
  Als het paard meer energie verbruikt dan dat hij binnenkrijgt via de voeding, zal het paard afvallen.
• Het paard is jong en nog in de groei
  Door het groeiproces van het jonge paard kan er een verhoogde behoefte ontstaan aan voeding. Wanneer het dieet hier niet op afgesteld wordt, zal het paard mogelijk kunnen vermageren.
• Merries in lactatieperiode
  Er gaat in deze periode veel energie naar het veulen, waardoor de merrie zal afvallen.

Bij onder- of overgewicht is het altijd raadzaam het advies van een dierenarts in te winnen. Zo kunnen de juiste oorzaken worden vastgesteld en een behandelplan worden opgesteld.

Voor een juiste voedingsbalans kan er rekening worden gehouden met o.a.:

• Huisvesting: staat het paard buiten of binnen
• Mate van activiteit: trainingsfase, sportpaard, knuffelpony etc.
• Leeftijd: paarden in groei, volwassen paarden, oudere paarden etc.
• Dracht
• Grondsoort: rijk, arm, hoog of laag mineralengehalte
• Omgevingstemperatuur: koud of warm klimaat
• Rangorde: krijgt elk paard voldoende voeding en/of de leider juist te veel?
  

Het is lastig te stellen wat precies een goed gewicht voor een paard is. Immers, net als ieder mens is ieder paard verschillend. Zo lijkt een Fjord toch zwaarder dan een warmbloed pony van dezelfde schofthoogte.

Als we gaan kijken wat nu precies een goed gewicht is voor een paard, komt dat natuurlijk niet aan op 5 kilo verschil. Het gaat er met name om dat het paard in goede proportie is.

Om te beoordelen hoe het met de conditie van het paard is gesteld, kan een body condition score formulier gebruikt worden, zoals de Bonpard Body Condition Score. De Body Condition Score (BCS) is een scoresysteem waarmee je een indruk krijgt van de vetbedekking onder de huid en tevens van de mate van bespiering. Tijdens het scoren beoordeel je de hoeveelheid (onderhuids) vet in het lichaam van het paard. Je kijkt en voelt naar de vormen van het paard op een aantal verschillende voorkeurslocaties waar vetreserves kunnen liggen. Met name het voelen vraagt enige ervaring.

De body condition score geeft aan of een paard te dik, te mager of goed op gewicht is. Op basis van de uitslag kan advies gegeven worden over het rantsoen en/of de intensiteit van de training.

Lees meer over hoe de BCS in zijn werk gaat in het artikel :
‘Body condition score (BCS) | Weet jij of je paard wel of niet te dik is?’

De Body Condition Score kaart van bijvoorbeeld Bonpard geeft de diverse scores als volgt weer:

Normale conditie
Bij een paard in normale conditie zijn de wervelkolom, het heupbeen en de ribben licht zicht- en tastbaar. De ribben hebben een lichte vetbedekking. De achterhand, hals en rug zijn licht bespierd en als je het paard van de achterkant bekijkt is de wervelkolom het hoogste punt.

Te mager:
Een paard dat erg mager is kan je herkennen aan het minimaal aanwezige spierweefsel. De croupe, hals en rug zijn ingevallen en er is geen sprake van vetbedekking. Het heupbeen, de ribben en de wervelkolom zijn scherp getekend. De wervelkolom is het hoogste punt als het paard aan de achterkant wordt bekeken.

Te dik (obesitas):
Een dik paard kan goed herkend worden wanneer het van de achterkant bekeken wordt. Te dikke paarden hebben de wervelkolom dieper liggen dan het vet. Hierdoor krijgt het paard een hartvormig kruis (billen). De spieren zijn lastig te onderscheiden en ook de wervelkolom, het heupbeen en de ribben zijn lastig tot niet te zien bij het paard. De croupe is vlakker en het paard heeft een ronde halslijn door veel vet. De zogenaamde ‘speknek’.

Natuurlijk wil het niet altijd zeggen dat een dikker of slanker paard per definitie slecht is. Zo zal een jong paard in de groei of een lacterende merrie wat sneller mager zijn dan bijvoorbeeld een dragende merrie.

Wij kunnen simpelweg op een weegschaal gaan staan om te kijken wat ons gewicht is. Helaas kan dit handige apparaat niet altijd gebruikt worden voor het paard en zullen er andere manieren gezocht moeten worden om het gewicht van het paard te bepalen.

De meest nauwkeurige methode om het gewicht te bepalen is het paard met een weegschaal te wegen. Er bestaan diverse paardenweegschalen, maar deze zijn doorgaans zeer prijzig en doorgaans niet weggelegd voor de particuliere paardenhouder. Meer informatie over paardenweegschaal lees je hier (incl. video) 

Om het gewicht te schatten, kun je gebruik maken van een meetlint:

1. Als eerste zal de borstomvang van het paard gemeten moeten worden. Dit doe je door de omtrek te meten vlak achter de voorbenen. Let er hierbij op dat de meting plaatsvindt als het paard net heeft uitgeademd, bij inademing kan het een vertekend beeld geven.
2. Als dit gegeven bekend is, meten we de lichaamslengte van het paard. Deze wordt gemeten vanaf het borstbeen tot de zitbeenknobbel.
3. De verkregen gegevens worden vervolgens gebruikt in de formule hieronder:

(Borstomtrek in cm)² x (Lengte in cm) / 11.880 = Gewicht van het paard in kg

Ook deze berekening is en blijft een schatting. Om het exacte gewicht te bepalen zal er toch een weegschaal gebruikt moeten worden.

Om toch een indicatie te geven waarbinnen een normaal gewicht hoort te liggen bij verschillende rassen, kunnen de volgende marges worden gebruikt:

• 100 – 250 kilo: Shetlanders
• 300 – 400 kilo: Welsh en New Forest pony
• 400 – 450 kilo: Arabier
• 450 – 600 kilo: Fjord/ Haflinger
• 500 – 700 kilo: Warmbloed
• 500 – 800 kilo: Fries/Tinker
• 700 – 1000 kilo: Belgisch Trekpaard

Zoals je kan zien, zijn dit indicaties en is het niet erg precies. Er kan een verschil zijn van soms 300 kilo per ras.

Het paard terugbrengen naar een ideaalgewicht is een serieuze zaak. Belangrijk hierin is het advies van de dierenarts.

Bij overgewicht kan het paard niet direct op een crash-dieet worden gezet. Een acute halvering van kracht- en ruwvoer kan slecht zijn omdat paarden een basisbehoefte hebben aan vitaminen en mineralen. Wanneer hier niet aan wordt voldaan, kan de gezondheid van het paard verminderen. Ook kan een acute halvering van het krachtvoer leiden tot vet in het bloed van het paard, ook wel hyperlipemie genoemd. Hyperlipemie kan in sommige gevallen zelfs de dood tot gevolg hebben.

Beweging is belangrijk als je je paard wilt laten afvallen. Zorg voor een goede balans tussen voedingsbehoefte en beweging van het paard. Op het moment dat dit in balans is, zal het paard goed op gewicht komen (ziektes hierbij buiten beschouwing gelaten). Uiteraard is het paard niet van vandaag op morgen terug op zijn ideaalgewicht. Dit gaat heel geleidelijk. Op een gezonde manier afvallen kost tijd!

Het najaar is het ideale moment om een vermageringsdieet voor je paard op te starten. Veel paarden staan dan meer op stal, waardoor je meer controle hebt over de voeropname dan wanneer ze in de wei staan.

Bij ondergewicht is een diagnose van de dierenarts benodigd om ziekten uit te sluiten. Wanneer het paard door een foutief dieet vermagerd is, is het zeer verleidelijk om het dagelijkse rantsoen eens flink op te schroeven. Ook hier zijn mogelijke gevaren aan verbonden. Een snelle toename in gewicht door meer (teveel) krachtvoer te geven, kan problemen veroorzaken zoals hoefbevangenheid. Veiliger is een geleidelijke toename in gewicht door het langzaam vermeerderen/verhogen van de hoeveelheid dagelijkse voeding/rantsoen. De dierenarts kan je hierover advies geven.

Bij onder- en overgewicht zal eerst de oorzaak achterhaald moeten worden. Alleen dan zal het gewicht van het paard weer in balans gebracht kunnen worden.

Iedereen heeft vaak een eigen mening over het probleem van een te dik of te mager paard. Dit is erg verwarrend. Vraag daarom advies aan een dierenarts. Een goed advies omvat: onderzoek van het paard, onderzoek van het voer, de omgeving en de verzorging. Zo nodig moet je zaken waarnemen en noteren. Ook kan nader onderzoek laten worden gedaan; bijvoorbeeld naar het bloed (hyperlipemie, PPID). Vervolgens kun je samen met je dierenarts een conclusie trekken en een behandeling vaststellen, deze na verloop van tijd evalueren en waar nodig bijstellen. Alleen zó kun je er zeker van zijn dat je paard letterlijk en figuurlijk goed in zijn vel zit!