Diastasen tussen kiezen van paarden

Eén van de meest pijnlijke en tevens één van de meest onbekende aandoeningen aan het gebit bij paarden zijn diastasen: een ruimte tussen de kiezen en tanden waar voer in kan ophopen met alle gevolgen van dien. Zelfs tijdens een reguliere gebitscontrole worden diastasen, vooral degene in de onderkaak, regelmatig over het hoofd gezien. Tijd om aandacht aan deze pijnlijke aandoening te besteden!

Op de foto is een duidelijke gesloten of klepvormige diastase te zien tussen de twee middelste snijtanden van de bovenkaak. Deze foto is gemaakt na het schoonmaken van de diastase en te zien is dat het tandvlees teruggetrokken is. De ontsteking van het tandvlees valt gelukkig mee.

Een diastase is een nauwe ruimte tussen 2 opeenvolgende gebitselementen (tanden en kiezen). Bij een normaal paardengebit is er geen ruimte aanwezig tussen opeenvolgende elementen en sluiten ze mooi aan op elkaar. Wanneer er ruimte tussen de kiezen aanwezig is, kan er tijdens elke maalbeweging ruwvoer in deze ruimte gedrukt worden. Dit voer blijft vaak vast zitten tussen de kiezen en zal daar gaan rotten. Bij het rottingsproces verandert de zuurgraad en komen er bacteriën vrij die ervoor zorgen dat het tandvlees ontsteekt en zich langzaam terug gaat trekken. Wanneer de ontsteking er langdurig zit en in ernst toeneemt, kunnen de ligamenten, de bandjes die de kies met het kaakbot verbinden maar ook de kies en het kaakbot zelf aangetast worden. Uiteindelijk zal deze ontsteking, ook wel periodontal disease genoemd, leiden tot het loslaten van de kies.

Je hebt 2 vormen van diastasen bij het paard. Open en gesloten diastasen.

Een belangrijke oorzaak voor diastasen tussen kiezen is een hoogteverschil tussen de kiezen in de kiezenrij. Bij deze hoogteverschillen zoals haken en doorgegroeide kiezen ontstaan er tijdens de kauwbewegingen grote horizontale krachten die de kiezen uit elkaar drukken.

Een andere veel voorkomende oorzaak van diastasen is een storing tijdens het wisselen en doorkomen van de permanente kiezen. Als doppen van kiezen te lang blijven zitten of de kiezen niet mooi in de rij komen te staan, kunnen er dus al voordat de paarden drie jaar zijn diastasen ontstaan die grote problemen kunnen veroorzaken.

In zeldzame gevallen wordt een paard geboren met te veel ruimte tussen de kiezen. Er is dan sprake van een foute aanleg van de kiezen en de diastasen zijn tussen alle kiezen aanwezig. Deze aangeboren afwijking komt vaak pas tot uiting in het volwassen gebit. Ook zie je bij oudere paarden vaak diastasen tussen meerdere of alle kiezen, dit komt omdat met het ouder worden van het paard de kiezen in diameter kleiner worden. De kiezen worden smaller terwijl de kaak qua grootte gelijk blijft, dit geeft te veel ruimte tussen de kiezen.

Duidelijke voerophoping tussen de derde en vierde kies in de rechter onderkaak ten gevolge van een diastase. Het bloed in de mondholte en op het voer duiden op een duidelijke ontsteking van het tandvlees.

Het is heel belangrijk om je te realiseren dat paarden pijnlijke aandoeningen aan het gebit heel slecht tonen. Ze laten vaak pas problemen zien als de aandoening al in een vergevorderd stadium is. Omdat diastasen heel pijnlijk kunnen zijn, is de kans groot dat je paard bij deze aandoening wel enige symptomen zal laten zien.

• In een beginstadium gaat het paard zijn ruwvoer trager en afwijkend eten. Het paard gaat bijvoorbeeld met slechts één kant kauwen. Dit valt in veel gevallen nauwelijks op.
• Omdat het voer zich na enkele kauwslagen ophoopt in de diastase en op het ontstoken tandvlees drukt, kan het zijn dat het paard wel aan zijn ruwvoer begint, maar na enkele kauwslagen stopt met eten.
• Soms zie je dat ze hun hoofd even schudden of met hun tong spelen alsof ze het voer willen verwijderen.
• Ook kunnen ze het gekauwde voer weer uit hun mond laten vallen, het bekende proppen maken.
• Het voer kan zich in de wang van het paard rond het ontstekingsproces ophopen en aan de buitenkant van het paardenhoofd zie je dan de zogenaamde hamsterwang.
• Bij een forse ontsteking kan het paard uit zijn mond gaan stinken.
• Omdat het voer minder goed gekauwd wordt zie je in veel gevallen ook minder goed verteerde mest.

Opvallend is dat paarden met diastasen het in het weideseizoen, als ze volop gras kunnen eten, vaak goed doen. Ze eten goed, glimmen en zijn in een goede voedingsconditie. Dit komt omdat gras minder grofstengelig en hard is en daardoor hoopt het minder op in de diastase. Zodra het weideseizoen over is en ze hooi of kuil te eten krijgen, gaan ze minder goed eten en verliezen ze duidelijk conditie.

De enige manier om goed inzicht te krijgen in de kiezen van je paard is een grondige gebitsinspectie met mondsperder uit te laten voeren door een gespecialiseerde paardentandarts of -gebitsverzorger. Een goede hoofdsteun, hoofdlamp en een spiegel zijn essentieel om het gebit uitgebreid in kaart te kunnen brengen, dit omdat diastasen tussen de kiezen met name in de onderkaak snel over het hoofd gezien kunnen worden. De getrainde gebitsverzorger zal daarnaast de aansluiting van de kiezen met elkaar en het tandvlees controleren door met de vingertoppen te voelen.

Soms is het nodig om met een scoop (camera) alle kiezen na te lopen of röntgenfoto’s te maken van de kiezen. Omdat diastasen pijnlijk zijn, is het aan te raden om al tijdens de inspectie een sedatie te gebruiken.

De behandeling van diastasen is helaas vaak niet eenvoudig. Daarnaast is het schoonmaken van de ontstoken ruimte tussen de kiezen vaak een minder plezierige ervaring voor het paard. De behandeling zal daarom altijd onder sedatie plaats vinden en wordt bij voorkeur uitgevoerd door iemand die hier (veel) ervaring in heeft. Er zijn meerdere behandelopties en de manier van behandelen zal per paard, locatie en vorm van de diastase bepaald moeten worden.

Belangrijk is om eventueel oorzaken van een diastase zoals haken, te ver doorgegroeide kiezen en dergelijke te corrigeren. Het is heel belangrijk om het gehele gebit te laten uitbalanceren.

Bloederig en stinkend voer dat uit de diastase verwijderd is.

De diastase zal schoongemaakt worden. Het voer zal uit de diastase gespoeld, geplukt of geblazen worden. Na het schoonmaken kan de ernst en de vorm van de diastase bepaald worden. Omdat het tandvlees ontstoken is zal dit schoonmaken pijnlijk zijn. Er komt vaak een beetje bloed bij vrij en een zeer onaangename geur van rottend voer.

De diastase kan opgevuld worden met een twee componenten rubber. Deze opvulling zal enige tijd in de diastase aanwezig blijven, waardoor het tandvlees de kans krijgt om weer te genezen.

Wanneer de verwachting is dat de diastase niet door het schoonmaken en het corrigeren van de rest van het gebit zal verdwijnen, kan deze opengeboord worden. Dit wordt vooral gedaan bij gesloten diastasen (zie verschillende type diastasen). Bij deze behandeling zal een deel van de voor- en achterliggende kies verwijderd worden, waardoor de ruimte tussen de kiezen open en groter wordt, zodat er geen voer meer zal blijven vast zitten. Het openboren van gesloten diastasen kan erg veel verbetering geven voor het paard. Er zitten echter ook risico’s aan het boren en deze behandeling moet met zorg uitgevoerd worden door iemand die er ervaring mee heeft. Eventueel kan na het openboren nog een opvulling geplaatst worden om het tandvlees rust te geven.

Wanneer de ontsteking al zo ver gevorderd is dat de ligamenten tussen de kies en het kaakbot aangetast zijn en de kies los zit, is het een goede oplossing om de losse kies te trekken. Na het trekken van de kies ontstaat er een grotere ruimte tussen de kiezen waar geen voer meer in vast komt te zitten. De ontsteking heeft hierdoor kans te genezen.

Foto’s: De beste behandeling van de pijnlijke diastase tussen de eerste en tweede kies bij de pony met eetproblemen, was de losse kies onder sedatie en met een lokale verdoving te verwijderen.

Bij paarden waar tussen alle of meerdere kiezen diastasen aanwezig zijn (bij aangeboren diastasen of bij oudere paarden), is openboren helaas geen optie. Het schoonmaken en opvullen moet zeker geprobeerd worden maar heeft helaas niet altijd een blijvend resultaat. In deze gevallen is, naast het corrigeren van het gehele gebit, een aangepast rantsoen vaak de enige oplossing. Het paard mag geen grofstengelig ruwvoer, hooi of kuil, meer krijgen omdat dit voer het makkelijkst ophoopt en de meeste problemen geeft. Een commercieel verkrijgbaar senioren slobber werkt vaak heel goed bij deze paarden. Daarnaast kan er gehakseld voer gegeven voeren: gehakseld hooi, stro of luzerne. In het weideseizoen doen deze paarden het verrassend goed op het gras. Bij een forse aanpassing van het rantsoen moet het paardenwelzijn wel gecontroleerd worden.

Diastasen zijn pijnlijke en lastige problemen in een paardengebit. Ze komen vaak voor bij paarden met een slecht gebit waar meerdere andere afwijkingen aanwezig zijn. De prognose zal per paard verschillen, maar paarden met diastasen moeten regelmatig gecontroleerd en behandeld worden, gemiddeld 2 tot 4 keer per jaar. In gunstige gevallen kunnen de diastasen na behandeling weer verdwijnen doordat de kiezen weer in de juiste stand komen te staan door een juiste drukverdeling. Als er vergevorderde veranderingen zijn ontstaan of als de kiezen een sterk afwijkende stand hebben gekregen, kan de aandoening niet geheel genezen, maar vaak kan de pijn en het ongemak wel onder controle gehouden worden.

Aangezien de behandeling van diastasen niet eenvoudig is en vaak meerdere keren per jaar herhaald moet worden, is preventie heel erg belangrijk. De meeste diastasen ontstaan door afwijkingen elders in het gebit of zijn ontstaan doordat er problemen waren rond het doorkomen of wisselen van de elementen. Wanneer een paardengebit van jongs af aan regelmatig gecontroleerd en behandeld wordt, kunnen er veel diastasen op oudere leeftijd voorkomen worden. Voorkomen is in het geval van diastasen zeker beter dan genezen!