Baarmoederontstekingen bij merries | in het dekseizoen

Dit is het tweede artikel in de serie van baarmoederontstekingen bij paarden en belicht de ontstekingen die we in het dekseizoen zien. In het dekseizoen moeten de fokmerries weer drachtig worden. Gelukkig gaat dat bij de meeste zonder complicaties, maar ieder jaar zijn er een aantal merries waarbij dat niet voorspoedig verloopt. Een deel van deze merries heeft een baarmoederontsteking. Ze krijgen vocht in de baarmoeder, ‘vuilen’ (scheiden vuil af uit de schede) of blijken herhaaldelijk niet of niet meer drachtig.

Er zijn legio oorzaken voor deze ontstekingen waarbij micro-organismen als bacteriën, schimmels als gisten, maar ook bijvoorbeeld anatomische factoren een rol kunnen spelen. Iedere ontsteking heeft een passende behandeling, antibiotica is geen wondermiddel.

Gelukkig kunnen we de meeste ontstekingen elimineren, maar dat geldt helaas niet voor alle. Als een ontsteking langdurig aanwezig is, kan de baarmoederwand zodanig veranderd zijn dat het voor de merrie niet meer mogelijk is om drachtig te worden of te blijven. Er zijn legio oorzaken voor deze ontstekingen waarbij micro-organismen als bacteriën, schimmels als gisten, maar ook bijvoorbeeld anatomische factoren een rol kunnen spelen. Iedere ontsteking heeft een passende behandeling, antibiotica is geen wondermiddel.

Zoals eerder gezegd zijn er veel oorzaken van baarmoederontstekingen die tijdens het dekseizoen gezien worden. Sperma is niet steriel, het bevat micro-organismen. Tijdens de hengstigheid heeft een gezonde baarmoeder hiertegen gelukkig een zeer effectieve afweer. Een deel van de baarmoederontstekingen ontstaat doordat een baarmoeder tussen het veulenen en het dekken onvoldoende tijd heeft gekregen om te genezen.

Een bijzondere baarmoederontsteking is het resultaat van een overmatige afweerreactie (vergelijkbaar met een allergie) van de baarmoeder op het ingebrachte sperma. De baarmoeder maakt hierbij extreem veel vocht en ontstekingscellen aan als reactie op het sperma. Het vocht ziet er uit als pus. Hierbij wordt de ontsteking niet veroorzaakt door micro-organismen. Als het vocht niet uit de baarmoeder afgevoerd wordt kunnen micro-organismen de ontsteking wel in stand houden.

Echo-onderzoek van baarmoeder, baarmoedermond en eierstokken.

Een merrie die niet drachtig wordt, onregelmatig hengstig is, een slecht sluitende schede of een uitscheiding uit de schede heeft, is verdacht van een baarmoederontsteking. Uitwendig en inwendig onderzoek, herhaalde rectale onderzoeken en echo’s kunnen de verdenking versterken en/of bevestigen. Vaak wordt op enig moment in de cyclus van de merrie teveel vocht gezien op de echo van de baarmoeder.

Door het nemen van slijmmonsters van de baarmoeder (ook wel swab of uitstrijkje genoemd) kan materiaal verzameld worden waarmee kweekjes en microscopisch onderzoek van de cellen kunnen worden uitgevoerd. Als er veel ontstekingscellen zijn, is er sprake van een baarmoederontsteking. Indien er bacteriën gekweekt worden, zal met een gevoeligheidstest ook bepaald worden welk antibioticum gebruikt moet worden. Jammer genoeg wordt met de gebruikelijke slijmmonster niet altijd de verwekker gevonden. Recent zijn er ook enkele nieuwe methoden ontwikkeld om deze ’slapende’ verwekkers op te sporen.

Bij herhaaldelijk optredende baarmoederontstekingen zal met behulp van een microscopisch onderzoek van stukjes baarmoederweefsel (een biopt) onderzocht worden hoeveel de baarmoederwand veranderd is. Als ook een bacteriekweek van het weefsel gedaan wordt, is de kans op een volledige diagnose groter. Een slapende ziekteverwekker die zich verstopt in de wand kan zo namelijk ook gevonden worden.

Op enkele gespecialiseerde klinieken kan ook een scopie gedaan worden, waarbij met een flexibele slang met een camera de gehele baarmoeder aan de binnenzijde bekeken kan worden.

Er moet, gezien de factoren die mogelijk een rol spelen bij het ontstaan van een baarmoederontsteking, altijd goed nagedacht worden over de behandelingen. In veel gevallen moet ingegrepen worden op meerdere niveaus. Het is bijvoorbeeld niet zinvol een bacterie te bestrijden die gedurende de volgende cyclus de baarmoeder alweer binnen gedrongen is omdat de schede niet goed sluit.

Als er micro-organismen een rol spelen, moeten deze tijdens de hengstigheid een aantal aaneensluitende keren behandeld worden met een antibioticum of andere medicamenten. Om te voorkomen dat de verkeerde antibiotica gebruikt worden of antibiotica onnodig ingezet worden, is het altijd zinvol om een kweek uit te voeren met aansluitend een gevoeligheidstest. Voor het gebruik van enkele moderne en veel gebruikte antibiotica is dit sinds maart 2014 wettelijk verplicht. De nieuwe antibiotica mogen alleen gebruikt worden als bewezen is dat bij dit geval geen ander antibioticum werkzaam is.

Als er vocht in de baarmoeder staat moet dit er eerst (soms herhaaldelijk) uit gespoeld worden met liters steriele vloeistoffen (flushen).

Flushen: de baarmoeder wordt gespoeld met liters steriele infuusvloeistoffen via een gesloten steriel systeem

Daarnaast moeten eventuele anatomische en functionele afwijkingen van het geslachtsapparaat verholpen of gecompenseerd worden. Een merrie die lucht aanzuigt via de schede moet dichtgezet worden door middel van een operatie (de Caslick operatie). Een baarmoeder die onvoldoende samentrekt moet bijvoorbeeld behandeld worden met het hormoon oxytocine of prostaglandine. Als een baarmoedermond tijdens de hengstigheid onvoldoende (lang) geopend is, zal deze manueel of met lokale toediening van het hormoon prostaglandine tijdelijk verslapt moeten worden.

Voor de bestrijding van de hardnekkige geslachtsziekte C.E.M. door de bacterie Taylorella equigenitalis zijn speciale protocollen voor vrouwelijke en mannelijke dieren ontwikkeld.
Meer over deze ziekte kunt u hier lezen op de website van de Wageningen Universiteit.

Of een merrie weer normaal drachtig kan worden is afhankelijk van het soort micro-organisme dat een rol speelt. Over het algemeen zijn gisten en schimmels moeilijker te bestrijden dan bacteriën. Taylorella equigenitalis is echter ook een lastig te bestrijden micro-organisme. Ook de ernst van de eventueel aanwezige afwijkingen van de merrie zijn van invloed op de genezingskansen; een gescheurde baarmoedermond is alleen door gespecialiseerde paardenartsen te reconstrueren.

Bij de chronische baarmoederontstekingen is de baarmoederwand door de langdurige ontsteking diep beschadigd en vervangen door littekenweefsel waardoor ze niet meer in staat is een foetus voldoende te voeden. Het embryo zal vroeg of laat afsterven. Als er eenmaal teveel littekenweefsel aanwezig is zal de merrie nooit meer een vrucht zelf kunnen voldragen, zij kan alleen nog maar door technieken als embryotransplantatie een nakomeling krijgen. Het is niet mogelijk om het veranderde baarmoederweefsel te genezen.

Bij iedere behandeling dient er hygiënisch gewerkt te worden.

Door veterinaire begeleiding van de merrie door ervaren paardendierenartsen en gebruik van een overzichtelijke merriekaart zullen risicofactoren voor baarmoederontstekingen snel gediagnostiseerd en behandeld kunnen worden. Zo is het dichtzetten van een lucht zuigende merrie noodzakelijk, kan het geslachtsapparaat van de merrie zo nodig met (diverse) geslachthormonen ondersteund worden en wordt het aantal inseminaties per cyclus zo veel mogelijk beperkt.
Bij oudere merries en bij iedere merrie die problemen had met of kort na de geboorte is het verstandig deze niet in de veulenhengstigheid te bevruchten.

Uiteraard dient bij iedere handeling aan het geslachtsapparaat hygiënisch gewerkt te worden. Dit geldt voor inseminaties, inwendige behandelingen maar ook voor handelingen tijdens de geboorte.

Om seksueel overdraagbare ziekten te voorkomen kan het best gebruik gemaakt worden kunstmatige inseminatie met sperma van hengsten van de grote stamboeken, hierbij vindt namelijk regelmatig onderzoek plaats op hygiëne en seksueel overdraagbare aandoeningen.

Auteur: Floor Bernard