Baarmoederontsteking bij merries | kort na het veulenen

Ontstekingen in de baarmoeder komen regelmatig voor, zeker bij merries die voor de fokkerij gebruikt worden. Ze kunnen voorkomen tijdens de dracht, direct na het veulenen, in het dekseizoen of geheel onafhankelijk van het seizoen. Ook een merrie waarmee niet of niet meer mee gefokt wordt, kan een baarmoederontsteking hebben. Er zijn veel verschillen in oorzaak, ernst, behandeling, complicaties en genezingskansen. 

Een baarmoederontsteking is een ontsteking van de wand van de baarmoeder. Vaak wordt hierbij een overmatige hoeveelheid vocht geproduceerd die wordt uitgescheiden via de schede of in de baarmoeder aanwezig blijft.

Als de uitvloeiing uit de schede komt, kunnen we dat waarnemen als een plakkerige vochtige of uitgedroogde substantie aan of rond de schede of aan de achter- en binnenzijde van de achterbenen: de merrie ‘vuilt’. De ontsteking kan ontstaan doordat er via de schede ziekteverwekkers in de baarmoeder komen of doordat de baarmoeder niet in staat is de inhoud (placenta, sperma) tijdig af te voeren. Minder vaak komen ziekteverwekkers via de bloedbaan in de baarmoeder.

Vieze uitvloeiing bij baarmoederontsteking

Bij de baarmoederontsteking die ontstaat als de placenta niet geheel af komt, kan de merrie zeer ziek en ernstig hoefbevangen worden. Een drachtige merrie met baarmoederontsteking kan verwerpen of een ogenschijnlijk gezond veulen baren dat razendsnel de gevreesde ‘veulenziekte’ krijgt. Als je merrie niet drachtig wil worden, kan dat komen door de baarmoederontstekingen die tijdens het dekseizoen voorkomen.

Welke behandelingen noodzakelijk zijn, is afhankelijk van de oorzaak en varieert van het verwijderen van de placenta, uitgebreid uitspoelen tot toediening van middelen tegen bacteriën, gisten of schimmels en/of operaties van de geboorteweg.

Vanwege de grote verschillen in de verschillende typen van baarmoederontstekingen is een serie van drie artikelen geschreven over:

1. Baarmoederontsteking kort na het veulenen
2. Baarmoederontstekingen in het dekseizoen
3. Baarmoederontstekingen bij een drachtige merrie
   

De typische baarmoederontsteking die in de eerste dagen na een geboorte optreedt, is altijd een ernstige bedreiging voor de merrie en bij iedere verdenking absoluut reden om onmiddellijk de paardenarts te laten komen.

Lees in dit deel meer over baarmoederontsteking kort na het veulenen: 

• Symptomen
• Diagnose
• Oorzaak
• Behandeling
• Prognose
• Preventie

Veel fokkers herkennen de baarmoederontsteking bij de merrie die een tot enkele dagen ervoor geveulend heeft. De merrie wordt ineens minder attent en krijgt (vaak hoge) koorts. Vaak is de placenta er niet of niet geheel afgekomen, het paard “stond aan de nageboorte” ook wel retsec (een afkorting van de medische naam voor dit probleem ‘retentio secundinarum’) genoemd. Soms wordt de aandoening pas herkend doordat de merrie stijf en kort loopt, of zelfs niet meer wil lopen. Ze is dan hoefbevangen. Hoefbevangenheid is namelijk een veel voorkomende, ernstige complicatie van deze ontsteking die ineens kan optreden.

Aan de nageboorte staan

De dierenarts zal tijdens het bezoek bij de zieke merrie met koorts expliciet vragen naar het verloop van de geboorte en het afkomen van de placenta. Wanneer er in deze fasen problemen waren, is de kans op deze ernstige acute baarmoederontsteking groot. Vaak wordt met de anamnese duidelijk dat de geboorte moeilijk verliep, het veulen verkeerd lag, slap of dood was of (een deel) van de placenta er langer dan 6 uur op gezeten had. Ook bij een keizersnede is de kans op een acute endometritis groot.

Merries die koorts hebben in de dagen na de geboorte zijn verdacht van de ernstige acute baarmoederontsteking. Soms hebben ze daarbij ook verschijnselen als uitvloeiing uit de geboorteweg en/of hoefbevangenheid . De diagnose kan met zekerheid gesteld worden met een inwendig onderzoek van de baarmoeder. De baarmoeder is slap, te groot en bevat veel bruinrode vloeistof met wellicht stukjes placenta.

De meest voorkomende oorzaak van de acute baarmoederontsteking die kort na het veulenen optreedt is het te lang achterblijven van delen van de placenta in de baarmoeder. Dit kan een heel klein stukje zijn! Ook kunnen onder andere beschadigingen van de baarmoeder en geboorteweg die ontstaan zijn door bewegingen van het veulen en handelingen die bedoeld waren om het veulen in een juiste houding te leggen, leiden tot deze baarmoederontsteking. Uiteraard zijn onhygiënisch uitgevoerde inwendige onderzoeken tijdens of na de geboorte of geboortehulp eveneens bronnen van deze ontsteking

Beschadigingen van geboorteweg en of baarmoeder zullen afhankelijk van de plaats en ernst behandeld worden. Als de merrie al hoefbevangen is wordt het paard hiervoor behandeld met medicijnen. Daarnaast zullen ook managementmaatregelen (minder krachtvoer, koele bodem, rust) genomen moeten worden om de hoefbevangenheid tot rust te krijgen hetgeen heel lastig kan zijn als de merrie vergezeld gaat van een veulen dat veel moet liggen, spelen en melk drinken.

De belangrijkste behandeling van deze ontsteking is het uitgebreid herhaald spoelen van de baarmoeder met grote hoeveelheden water dat met keukenzout aangepast is tot een concentratie die vergelijkbaar is met die in normale weefsels. Dit wordt bij een retsec voorafgegaan door het verwijderen van eventuele delen van de placenta uit de baarmoeder. In veel gevallen moet de baarmoeder een aantal dagen tot een week achtereen gespoeld worden, in sommige situaties zelfs meerdere keren per dag.

Na de behandeling zal een aantal keren een hormoon ingespoten moeten worden dat de baarmoeder doet samentrekken waardoor de inhoud van de baarmoeder afgevoerd wordt. Afhankelijk van de ernst van de verschijnselen kan de dierenarts beslissen om het paard te behandelen met ontstekingsremmers, eventueel aangevuld met antibiotica. De verzorger van de merrie moet ook daarna goed letten op het verloop van de lichaamstemperatuur, vaginale uitvloeiing en symptomen van hoefbevangenheid. De frequentie van onderzoek en behandeling moet hierop elk moment aangepast worden.

Op de röntgenfoto is goed te zien dat de punt van het hoefbeen bijna door de zool is gezakt.

Als deze baarmoederontsteking niet gepaard gaat met hoefbevangenheid en ernstige beschadigingen van baarmoeder, baarmoedermond en schede kan deze met een adequate behandeling goed genezen. Als de veulenhengstigheid wordt overgeslagen kan de merrie meestal gewoon weer drachtig worden. Helaas kan een hoefbevangenheid voor de merrie soms zo ernstig zijn dat er beslist moet worden haar uit het lijden te verlossen.

Deze vorm van baarmoederontsteking is niet altijd te voorkomen, maar in veel gevallen wel. Beweging en liefst weidegang in de eerste dagen na de geboorte is uitermate gezond voor merrie en veulen en zal in het bijzonder ook als effect hebben dat inhoud van de baarmoeder sneller wordt afgevoerd, de merrie is eerder schoon.

Het opschonen van de baarmoeder wordt ook bevorderd door het drinken van het veulen. Daarbij komt namelijk steeds het hormoon oxytocine vrij dat de baarmoeder doet samentrekken. Een merrie waarvan het veulen niet vlot of weinig drinkt, heeft dus meer kans op baarmoederontsteking. Hetzelfde geldt uiteraard ook bij een merrie waarvan het veulen dood geboren is.

Verder moet iedere manipulatie in de geboorteweg hygiënisch uitgevoerd worden, dus bandageer eerst de staart, reinig de schede en omgeving en werk met schone handen en glijmiddel. Zorg er dus voor dat je bij iedere verwachte geboorte een schone bandage, een schone emmer, desinfecterende zeep en een passend glijmiddel bij de stal klaar hebt liggen. Schoon leidingwater mag bij een geboorte niet ontbreken.

Belangrijk is om te zorgen dat de placenta er in zijn geheel en vlot (binnen 6 uur) af komt. Als de placenta traag loslaat is het verstandig de loshangende delen op te binden (zie foto rechts). Hierdoor blijft het noodzakelijke natuurlijke gewicht van de nageboorte een constante trekkracht uitoefenen op de nog vastzittende delen én wordt voorkomen dat delen van de placenta afscheuren.

Alleen bij een intacte placenta is te constateren of er geen delen achtergebleven zijn! Indien deze er niet in één geheel af komt en er wellicht iets achter gebleven is moet de dierenarts direct gebeld worden of moet de merrie ten minste twee keer daags getemperatuurd worden. Als de temperatuur boven de 38,4 C komt moet de paardenarts in ieder geval geraadpleegd worden.

Een uitgebreide controle van de nageboorte/placenta door een dierenarts kan overigens veel extra informatie opleveren over risico’s voor veulen, merrie en toekomstige vruchtbaarheid van de merrie. Daarover meer in deel drie van deze serie over de baarmoederontsteking van de drachtige merrie.

Auteur: Floor Bernard