Aquatraining bij het paard

De aquatrainer heeft de laatste jaren veel terrein gewonnen en wordt steeds vaker ingezet bij zowel de training als de revalidatie van paarden. Inmiddels zijn er verspreid door Nederland meerdere revalidatiecentra die beschikken over een aquatrainer en ook veel professionele ruiters hebben een aquatrainer op stal staan. Wat is er nu eigenlijk bekend van de aquatrainer en wanneer zou het geschikt zijn om de aquatrainer in te zetten?

De aquatrainer bestaat uit een lopende band van ongeveer één meter breed en drie meter lang, die onder water gezet wordt. De snelheid van de loopband en de hoogte van het water zijn per paard af te stemmen. In combinatie met een op het individu afgestemde frequentie van aquatraining, geeft dit de ideale mogelijkheid om maatwerk in de training of revalidatie te faciliteren.

Veel mensen maken zich zorgen over mogelijke stress die hun paard zou kunnen krijgen in een aquatrainer, maar de ervaring leert dat vrijwel alle paarden de trainingen goed verdragen. Desondanks zijn alle aquatrainers uitgerust met veiligheidsvoorzieningen, zoals een noodstop en sensoren.

Toelichting foto’s: Met behulp van een hartslagmeter kan het paard in de aquatrainer gemonitord worden. De ervaring leert dat bij de meeste paarden de frequentie van het hart tussen de 50 en 60 zit. (Foto’s door: Suzanne de Zeeuw)

De aquatrainer wordt bij het gezonde paard met name ingezet om meer beweeglijkheid in de gewrichten van benen en rug te krijgen, meer spierkracht te ontwikkelen en de balans en coördinatie te trainen.

Met het blote oog is al goed zichtbaar wat de werking van de aquatrainer is op de beweeglijkheid van zowel de benen als de wervelkolom. De bewegingsuitslag van kogels, voorknie en sprong wordt al groter vanaf water op kroonrand-hoogte. Ook het kantelen van het bekken is al significant groter bij water op kroonrand-hoogte. De zijwaartse beweging en rotatie van de wervelkolom nemen toe naarmate de waterhoogte toeneemt.

De aquatrainer ‘prikkelt’ de terugkoppeling van het zenuwstelsel (proprioceptie) onder andere via de sensatie van het water. Proprioceptie is de waarneming van het paard via zintuigcellen, om te weten waar welk lichaamsdeel zich in de ruimte bevindt en de bewegingen te controleren (motoriek). Een verstoorde proprioceptie is bijvoorbeeld zichtbaar bij paarden met ataxie. Door de proprioceptie te trainen, verbetert daarmee ook de balans en rechtgerichtheid van het paard.

Bij het bewegen door water is, vanwege de tegendruk van het water, meer spierkracht nodig dan op het droge. Met name de spieren in het bovenbeen worden hierbij aangesproken. Om de stabiliteit in de beweging te bewaren spant het paard in water zijn core-spieren (stabiliteitsspieren in rug en buik) aan. Op het gebied van krachttraining geldt dat hoe hoger het waterniveau is, hoe meer tegendruk van het water bestaat en hoe meer spierkracht er nodig is om voort te bewegen. Dat hoger hier niet altijd beter is zullen we verderop bespreken.

Spierkracht, en met name stabiliteit, is tijdens het rijden vooral van belang bij de zwaardere oefeningen die bij vele disciplines gevraagd worden, zoals pirouettes en slidingstops. Overmatige training van deze oefeningen onder het zadel kan leiden tot overbelasting en zelfs beschadiging van gewrichten en banden. Zeker wanneer een beweging onvoldoende gestabiliseerd is, loopt het paard een verhoogd risico op beschadiging. In de aquatrainer is er een rechte belasting van de benen en wordt de belasting van gewrichten en pezen door de opwaartse druk verminderd. Op deze manier is spierkracht optimaal te trainen, zonder de eerder genoemde risico’s.

In tegenstelling tot zwemtraining heeft de aquatrainer een minder grote invloed op het verbeteren van de conditie/uithoudingsvermogen bij een gezond (sport)paard. Gebruik van de hartslagmeter bij de aquatrainer leert dat de hartslag niet zo hoog wordt dat het lichaam overschakelt op de anaerobe stofwisseling waarbij melkzuur aangemaakt wordt. Wanneer we een vergelijk trekken met de sportschool is een sessie in de aquatrainer meer vergelijkbaar met een les bodypump (krachttraining) dan een les spinning (cardio-training).

Hoewel de conditie bij gezonde paarden niet optimaal getraind wordt, hebben paarden met een slechte conditie zeker baat bij training in de aquatrainer.

De aquatrainer heeft de laatste jaren zijn waarde al bewezen bij de revalidatie van paarden. Met name bij paarden met peesblessures (tussenpees en buigpezen) artrose en rugproblemen is het veelvuldig ingezet met positief resultaat. Echter, verkeerd gebruik van de aquatrainer kan een blessure ook doen ontstaan of laten verslechteren. Helaas bestaat er geen handboek voor blessures en instellingen van de aquatrainer en is het is daarom van essentieel belang dat er samengewerkt wordt met een ervaren professional (dierenfysiotherapeut, dierenarts) om de juiste frequentie, waterhoogte en snelheid te bepalen. Hopelijk zullen er in de toekomst vanuit wetenschappelijk onderzoek wel meer handvatten komen, maar feit blijft dat elk paard weer anders beweegt in de aquatrainer, waardoor er altijd individuele verschillen zullen zijn.

De aquatrainer wordt binnen de revalidatie gebruikt om gecontroleerde beweging te kunnen geven en zo beweeglijkheid, spierkracht en coördinatie te trainen en de basisconditie op peil te brengen.

Lees meer over revalidatie in het artikel ‘Revalidatie bij paarden‘

Elke eigenaar met een geblesseerd paard weet dat het moeilijkste stuk van de revalidatie zit in het gecontroleerd bewegen van je paard. Vanwege overtollige energie maken de meeste paarden al bij de lichtste prikkel volledig ongecontroleerde bewegingen, met alle risico’s van dien. Bij een training op de aquatrainer raken de paarden hun energie kwijt, aangezien ze meer spierarbeid moeten leveren op zich voort te bewegen (zie eerder). Daarnaast is het tempo waarin de paarden stappen volledig controleerbaar.

Door de opwaartse druk van het water worden de lichaamsdelen onder het waterniveau minder belast. Hierbij geldt dat hoe hoger het water is, hoe meer opwaartse druk er bestaat en hoe lager de belasting is. Bij hoog water moet een paard wel meer spierkracht gebruiken om zich voort te bewegen en dit kan in een vroeg stadium van de revalidatie ook een negatief effect hebben. Zeker in het begin van een revalidatietraject moet er daarom voorzichtig omgesprongen worden met de hoogte van het water.

De hydrostatische druk (druk van het water) zorgt voor stimulatie van huidzenuwen, die de pijnzenuwen blokkeren. Dit is vergelijkbaar met het wrijven over je hoofd, nadat je dit gestoten hebt. Verder zorgt de hydrostatische tegendruk er voor dat bij oedeem (vocht tussen de cellen, dikke benen) het vocht de cellen weer ‘ingeduwd’ wordt. Door het koude temperatuur van het water worden de benen bovendien direct gekoeld.

Bij een blessure neemt de beweeglijkheid van het gewricht direct of indirect af. Zoals eerder gezegd vergroot de aquatrainer de beweeglijkheid in verschillende gewrichten van zowel wervelkolom als benen. Het waterniveau dat hierbij gekozen moet worden is onder andere afhankelijk van de regio van de blessure en mogelijke compensaties vanuit de wervelkolom.

Bij paarden met lichte coördinatie problemen is de aquatrainer geschikt om de proprioceptie te trainen. Voor dit doel is een vrij lage waterhoogte en bandsnelheid belangrijk, zodat de paarden de tijd hebben om hun de beweging zo goed mogelijk te controleren. Paarden met ernstige coördinatieproblemen hebben een sterk vergroot risico om te vallen op een lopende band en voor hen is de aquatrainer daarom niet geschikt.

Bij een blessure van zowel benen als wervelkolom nemen de stabiliteitsspieren langs de wervelkolom af. Deze stabiliteitsspieren nemen niet automatisch weer in omvang toe, tenzij ze specifiek getraind worden. Zoals hiervoor gezegd helpt de aquatrainer bij het trainen van de core-/stabiliteitspieren.

Daarnaast hebben paarden met een lichte spierzwakte profijt van de aquatrainer. Belangrijk hierbij is dat het paard onderzocht is en het zeker is dat er geen andere ziekte of blessure onderliggend is.

De opwaartse druk van het water vermindert de belasting van de delen van het lichaam die onder water zijn. Dit gegeven geeft het idee dat hoe hoger het water is, hoe beter het is voor het paard. Uit onderzoek blijkt echter dat de manier van bewegen anders wordt bij verschillende waterhoogtes. De optimale beweging van verschillende lichaamsdelen ligt op verschillende waterhoogtes. Zo is bijvoorbeeld gebleken dat de voorknie de grootste bewegingsuitslag (range of motion) heeft bij een waterhoogte die reikt tot aan de sprong. Uit Nederlands onderzoek kwam verder naar voren dat de zijwaartse beweging van de rug juist afneemt bij waterhoogtes rond de elleboog en hoger. Daarnaast zijn er ook nog verschillen in het type beweging bij de verschillende regio’s van de rug. Een voorbeeld: water op achterknie-hoogte geeft een verhoogde strekking/holling van de schoft, en juist een vergrote buiging/ bolling van de lendenen.