Als je paard komt te overlijden

Eens komt de dag dat je afscheid moet nemen van je trouwe viervoeter. Soms komt het einde heel onverwacht, bijvoorbeeld als je paard ernstig gewond raakt, of niet te redden is bij hevige koliek. Of het wordt dood gevonden in de box of weide. Maar in andere gevallen zie je al langere tijd aankomen dat je paard achteruit gaat of pijn heeft. Op een gegeven moment moet je dan de moeilijke keuze maken om hem in te laten slapen of naar de slacht te brengen. Wat er bij de laatste fase van het paardenleven en daarna komt kijken, vertellen we je in dit artikel.

In Nederland is het verboden om een paard te begraven. Dit heeft vooral te maken met het risico voor de volksgezondheid. De kadavers van paarden bevatten kiemen die vele tientallen jaren in de grond kunnen overleven. Wanneer je je paard niet laat slachten, heb je verschillende mogelijkheden om het lichaam van je paard te laten ophalen, bijv. voor crematie of destructie. Veel zaken rondom het overlijden van een paard zijn niet zonder meer vanzelfsprekend. Het is erg belangrijk om vooraf te weten wat de mogelijkheden zijn voor bijvoorbeeld het beëindigen van het paardenleven, het afscheid en de eindbestemming van het paardenlichaam. Zo overvalt het je minder als het moment daar is en is de kans kleiner dat je achteraf toch spijt hebt van bepaalde beslissingen. Dit is rustiger voor jezelf en daardoor ook voor je paard.

Indien je een paardenverzekering hebt afgesloten voor je paard, dan is het belangrijk dat je vóór het overlijden al contact opgenomen hebt met je verzekeraar (met uitzondering van een plotselinge dood, dit kun je van te voren niet plannen). Lees zelf als eigenaar de polis nog eens goed door om duidelijk te krijgen wat jouw verzekering precies wel en niet vergoedt. Dit kan een besluit namelijk beïnvloeden omdat enkele keuzes duurder zijn, of niet worden vergoed. Door tijdig contact op te nemen met je verzekeraar kunnen misverstanden worden voorkomen en kun je de polis verstandig benutten. Wanneer een paard plotseling komt te overlijden moet je óók contact op te nemen met je verzekeraar. Dan gelden echter weer andere voorwaarden en uitkeringen dan bij bijvoorbeeld euthanasie.

Een eerste methode voor de beëindiging van een paardenleven is euthanasie, ook wel bekend onder de spreekterm ‘in laten slapen’. Een dierenarts is bevoegd om te mogen euthanaseren. Dit kan gebeuren op de praktijk maar ook bij jou op stal. Wanneer het euthanaseren op de praktijk zal plaatsvinden, dan is het wél belangrijk dat het paard nog naar de praktijk vervoerd kan en mag worden (een paard met een gebroken been mag dat bijvoorbeeld niet). In de daarvoor geschikte praktijkruimte kan dan afscheid worden genomen van het paard en zal de dierenarts het paard laten inslapen.

De daadwerkelijke euthanasie bestaat uit een injectie met een overdosis slaapmiddel in de bloedbaan. Het verdient aanbeveling om het paard vooraf een kalmeringsinjectie te geven. Dit vergemakkelijkt voor de dierenarts de handeling en op deze wijze wordt ook onnodig stress bij het paard voorkomen.

Het is vaak moeilijk om het paard op een natuurlijke manier tot liggen te krijgen. Dit is anders dan bij bijvoorbeeld een hond of kat en kleine landbouwdieren. Hierdoor is er vaak sprake van ‘vallen’, ondanks allerlei inspanningen van de dierenarts om dit zo soepel mogelijk te laten verlopen. Het is belangrijk om vooraf de locatie van het euthanaseren te bepalen. Hoewel het voor het paard een vertrouwd gevoel kan geven om in zijn eigen stal in te slapen, moet er wel rekening gehouden worden met het nadien verwijderen van het paardenlichaam. Dit kan in het geval van een kleine of nauwe stal al gauw problemen geven en tot minder prettige (laatste) beelden leiden. Op de grotere paardenkliniek is meestal een geschikte ruimte ingericht waar het paard in alle rust geëuthanaseerd kan worden. Vervolgens is er bij de praktijk een plek waar het dode lichaam van het paard afgedekt neergelegd wordt. Enkele praktijken hebben zelfs een stukje weide waar het paard geëuthanaseerd kan worden. Vraag vooraf bij je praktijk naar de mogelijkheden voor jou en je paard.

Wanneer je ervoor gekozen hebt om je paard te laten euthanaseren dan wordt het automatisch uitgesloten voor humane consumptie. Dit komt door de middelen die het paard toegediend heeft gekregen. Het kan ook zijn dat je paard is overleden door een natuurlijke dood. In beide gevallen kan het paard aangeboden worden voor destructie. In Nederland loopt deze dienst via de organisatie Rendac. Het ophalen van het overleden paard kan op twee manieren:

1. Regulier transport
   Hierbij is het belangrijk dat het lichaam afgedekt langs de openbare weg ligt. De vrachtwagen van Rendac kan dan gemakkelijk bij het paard en zal met een grijphaak het lichaam in de vrachtwagen hijsen. Een melding wordt bij Rendac doorgaans de volgende dag verwerkt. Het lichaam kan dan vanaf 6:00 uur ’s morgens worden opgehaald.
2. Individuele ophaalservice
   Men komt in dit geval met een speciale paardentrailer. Hierbij kan het paardenlichaam vanuit de weide of stalingang worden opgeladen. Bij de individuele ophaalservice wordt een tijdstip afgesproken waardoor er nog ruimte is om afscheid te nemen van het paard. Het kostenplaatje voor de individuele ophaalservice ligt echter wel hoger dan de reguliere ophaalservice.

Bij destructie worden de dieren volgens wettelijke richtlijnen vernietigd en verwerkt tot duurzame biobrandstoffen die weer hergebruikt kunnen worden. De kosten zijn relatief laag maar zijn afhankelijk van de wijze van ophalen van het paardenlichaam.

Rendac werkt met meldcodes en diercodes. Wanneer je voor het eerst een kadaver gaat melden, zul je dit telefonisch door moeten geven.

• Rendac: 0900-9221 (EUR. 0,10 per minuut):
  Reguliere transportservice: bereikbaar van maandag t/m vrijdag van 08:00 t/m 18:00 uur.
  Individuele ophaalservice: bereikbaar zeven dagen in de week en 24 uur per dag.
  Klik hier voor een overzicht van de tarieven en meldcodes/diercodes voor het ophalen van kadavers.

Wanneer er vaker een melding gemaakt moet worden, scheelt een abonnement aanzienlijk in de kosten. Wanneer je al eerder een melding hebt gedaan bij Rendac dan kun je de melding ook online of via de app uitvoeren. Let er hierbij goed op dat je de juiste codes gebruikt. Het komt nog al eens voor dat er per ongeluk voor de individuele ophaalservice wordt gekozen en dat daardoor de kosten onnodig hoog uitvallen.
Meer informatie over de ophaaldiensten van Rendac.

In Nederland zijn er diverse paardencrematoria die verschillende diensten aanbieden om aan uiteenlopende wensen te kunnen voldoen. Wanneer je paard nog leeft en getransporteerd kan worden, kun je het dier ook zelf naar het crematorium vervoeren. Er is daar een speciale inslaapruimte en er is een dierenarts aanwezig die het paard kan euthanaseren. Als het paard al overleden is, kan het crematorium je paard ophalen.

Indien het paard op het crematorium wordt geëuthanaseerd, dan komt het eerst in de speciale inslaapruimte. Soms is het een fijner idee als je eigen dierenarts meegaat om je paard te euthanaseren. Dit is mogelijk. Het overleden paard (al dan niet ter plekke geëuthanaseerd of aangeleverd) gaat vervolgens naar de crematieruimte. Er is een speciale oven specifiek voor grotere dierenkadavers/paarden aanwezig. Ook is er een aparte ruimte waar de eigenaar afscheid van het paard kan nemen. De gehele crematie zo’n 3 tot 5 uur, afhankelijk van de grootte van het paard. Na het cremeren kan de as in een urn bewaard worden en kun je er voor kiezen om het uit te strooien. Sommige crematoria hebben hier een aparte uitstrooiweide voor, maar je bent ook vrij om een eigen locatie te kiezen.

Voor het gehele crematieproces geldt dat het belangrijk is om vooraf te informeren bij de verschillende crematoria in hoeverre zij aan jouw wensen kunnen voldoen.

Er zijn sinds een aantal jaren speciale uitvaartverzekeringen voor paarden. Je hoeft hier dus vanuit je gewone paardenverzekering niet altijd rekening mee te houden, als deze niet aan je wensen voldoet.

Een andere manier waarop een paardenleven beëindigd kan worden is om het naar ‘de slacht’ te brengen. Voor sommige mensen is dit niet bespreekbaar. Anderen doen het liever niet, maar het geld wat het oplevert kunnen zij goed gebruiken.

LET OP: slachten is uitgesloten wanneer:

• Er sprake is van ernstig letsel waardoor het paard niet meer vervoerd kan en mag worden, of wanneer het dier hoogdrachtig of net bevallen is. Win bij twijfel altijd het advies van een dierenarts in.
• Er sprake is van middelen in het lichaam die een risico kunnen vormen voor de volksgezondheid. Het paard is aangewezen als voedselproducerend dier. Dat wil zeggen dat er geen resten van geneesmiddelen in het dier aanwezig mogen zijn op het moment van slachten. Er zijn zelfs middelen die in het hele paardenleven nooit toegediend mogen zijn wanneer een paard geslacht gaat worden. Voor meer informatie hierover kun je kijken bij de toelichtingen op het begeleidende Formulier Voedselketeninformatie Paarden (VKI-Formulier Paard) dat ingevuld zal moeten worden.
• Oudere paspoorten hebben achterin soms nog geen medisch gedeelte. Deze dieren komen ook niet in aanmerking voor de slacht!

Kijk bij de keuze voor slacht allereerst achterin het paardenpaspoort (medische gedeelte). Hier staan de middelen genoteerd die het paard toegediend heeft gekregen en die effect (kunnen) hebben op de mogelijkheid om wél of niet te slachten. Je dierenarts kan veel van je vragen hierover beantwoorden. Als een paard op oudere leeftijd pas wordt gechipt dan komt er bijvoorbeeld ook een stempel in het paspoort die aangeeft dat het dier nooit geslacht mag worden. De medische geschiedenis van het paard staat namelijk in de jaren voor de chip niet in wettelijke verbinding met het chipnummer van het paard. Meer informatie over chippen lees je hier.

Vervolgens zal het VKI-formulier moeten worden ingevuld. Hier wordt allereerst gevraagd of het paard in de 60 voorafgaande dagen is behandeld met diergeneesmiddelen en deze zullen moeten worden toegelicht. In het kader van de volksgezondheid worden dan nog enkele vragen gesteld over de gezondheid van het paard, bijvoorbeeld of er aanwijzingen zijn dat het paard een ziekte heeft die de kwaliteit van het vlees kan verslechteren.

Wanneer het paard geschikt is bevonden voor de slacht:

• zal het naar de slachterij gebracht moeten worden. Enkele slachterijen bieden ook de dienst aan om het dier op te halen en er zijn ook paardenhandelaren die de afhandelingen van je over kunnen nemen.
• Het paard komt in een speciale ruimte waar het gedood wordt. Dit is een nette en schone ruimte waar de eigenaar eventueel afscheid kan nemen. Indien gewenst, kan de eigenaar ook bij de doding aanwezig zijn.
• Er wordt een schietmasker bevestigd op het hoofd van het paard waardoor gericht geschoten kan worden. Hierdoor is het paard direct hersendood.
• Binnen 1 minuut moet het dier vervolgens leegbloeden middels een halssnede.
• Vervolgens wordt het paard geslacht. Het vlees wordt veelal naar het buitenland getransporteerd aangezien er in Nederland weinig vraag is naar paardenvlees.

Na het overlijden van het paard dient het paardenpaspoort opgestuurd te worden naar de desbetreffende paspoort uitgevende instantie. Als het paard naar de slacht gaat, wordt dit door de slachterij gedaan. In de database van het stamboek zal worden aangeven dat het paard is overleden. Je kunt het paspoort na afhandeling (indien gewenst) weer naar jezelf op laten sturen, als je het graag als aandenken wilt bewaren. (NB: als je het paard en paspoort bij de slachterij brengt, is het goed om er een briefje in vast te hechten met je adres en het bericht dat je het graag teruggestuurd wilt hebben).

Tot slot moet je het paard binnen 7 dagen afmelden bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) via www.mijn.rvo.nl en de button ‘dood paard melden’, als het overleden is. Als het naar de slacht is gegaan moet je dit melden via een afvoermelding op www.mijn.rvo.nl.

Meer informatie over het paardenpaspoort vindt je hier:
> Bijlagen bij het paardenpaspoort
> Definities bij het paardenpaspoort

Om je iets verder te helpen bij deze wellicht moeilijke beslissingen hebben wij verschillende (gemiddelde) kosten voor je op een rij gezet. De prijzen van de verschillende opties bij euthanasie en cremeren verschillen per dierenartsenpraktijk of crematorium. En zijn vaak ook afhankelijk van de grootte en het gewicht van het paard. Informeer van tevoren goed naar de kosten, om onverwachte financiële verassingen te voorkomen. Onderstaand overzicht geeft een gemiddeld kostenplaatje weer.

Genoemde prijzen zijn exclusief 21% BTW

De prijzen van de verschillende opties bij euthanasie en cremeren verschillen per dierenartspraktijk of crematorium. Informeer hier van te voren naar om niet voor onverwachte financiële verrassingen te komen te staan.

Het verwerken van het (aanstaande) overlijden van je paard kan in sommige gevallen al beginnen voordat je paard daadwerkelijk overleden is. Het zal per persoon verschillen hoe deze periode van rouw verloopt. Als je van tevoren al hebt nagedacht over de verschillende manieren waarop je met de dood van je paard te maken kunt krijgen en welke keuzes je wilt maken als het zover is, voel je je minder overvallen als het moment daar is. Het laten beëindigen van het leven van hun paard is voor veel mensen enorm moeilijk. Als het euthanaseren of naar de slacht brengen op afspraak plaatsvindt, helpt het sommige mensen om van te voren uitgebreid aandacht te besteden aan het naderende afscheid. Denk bijvoorbeeld aan het maken van mooie foto’s van en met je paard, aan het extra verwennen van je paard met lekkers, of aan een uitgebreide poetsbeurt en knuffelsessie.

Het kan zijn dat een dier een onderdeel vormt van het gezin en dat het belangrijk is voor de gezinsleden om echt te ervaren dat het dier dood is en niet zomaar ‘weg’. Of het hoort bijvoorbeeld op een zorgboerderij waar regelmaat en routine erg belangrijk zijn. Komt een zorgcliënt dan tot de ontdekking dat een dier verdwenen is, dan kan dat veel onrust geven. In zo’n geval kan het goed zijn om de mensen die erbij betrokken zijn te laten ervaren dat het dier is overleden. Hoe? Dat is ter beoordeling van de verantwoordelijke, aangezien elk mens en elke situatie verschillend is.

Dierenartsen kunnen door hun ervaringen met euthanasie hierover veel vertellen.

Een aantal algemene tips:

• Zijn er mensen aanwezig bij de euthanasie, vertel ze dan wat ze kunnen verwachten. Maar zeg er ook bij dat niet altijd alles zo loopt als van tevoren wordt gepland. Soms reageert een dier niet goed op de verdoving en moet er bijvoorbeeld een extra injectie gegeven worden. Of de toeschouwers schrikken van stuiptrekkingen na het overlijden.
• Praat bij kinderen en bijv. geestelijk gehandicapten vooral over ‘dood maken’ en niet over ‘inslapen’. Er zijn kinderen geweest die niet meer naar bed durfden, omdat de pony nooit meer terug kwam, nadat deze weg moest om ‘in te slapen’.
• Wees eerlijk en duidelijk, dat hoeft niet grof te zijn! Als je er van te voren goed over nadenkt en er bijvoorbeeld iets over leest, dan blijkt dat de dood eigenlijk best goed uit te leggen is.
• Maak duidelijk waarom zeker is dat het dier dood is, noem de kenmerken. Zo bestaat er geen twijfel over bij kinderen of andere betrokkenen. Het mooiste is als je het verschil tussen leven en dood kunt laten zien en ervaren, dat is echt, eerlijk en duidelijk en tevens een goed begin van de verwerking. Men weet dan zeker dat het dier dood is.

Er zijn verschillende manieren om een mooie herinnering te waarborgen door middel van een aandenken aan je paard. Je kunt bijvoorbeeld een prachtige foto laten naschilderen op doek door een kunstenaar. Nog een mooi aandenken is een sieraad dat gemaakt is van de manen of staart van je paard. Er zijn ook mogelijkheden sieraden te laten maken van de as van je paard die je mee mag nemen na de crematie.

Tip: Bedenk (wanneer mogelijk) van te voren welk aandenken je graag zou willen hebben als je paard er straks misschien niet meer is. Je hoeft er dan op het verdrietige moment zelf niet meer over na te denken. Kijk eens rond op internet. Er zijn veel verschillenden opties (met uiteenlopende prijzen) voor het laten maken van een aandenken.

‘Een pluk paardenhaar – Waardig afscheid voor paard, kudde en mens’

Boek van Josephine Woltman Elpers

In haar boek vertelt Josephine aan de hand van het overlijden van haar paard Pallas hoe je je kunt voorbereiden op het overlijden van je paard. Zij geeft je vanuit betrokken perspectief en met indrukwekkende foto’s handvatten hoe je het afscheid op je eigen manier vorm kunt geven. Mark van Manen vertelt e.a. vanuit zijn ervaringen en perspectief als paardenarts.

👉 Een leestip voor iedereen die, verwacht of onverwacht, voor deze grote beslissing komt te staan.
Je kunt het boek bestellen via: info@equiguidance.com